Hoe weet ik of er auteursrecht rust op een afbeelding?

Als niet zelf foto’s wil of kunt maken, je daar geen tijd voor hebt of het geld niet om het te laten doen, dan wil je wel eens foto’s van internet plukken. Tsja, beeld spreekt nu eenmaal aan en zorgt ervoor dat mensen sneller op een link klikken. Maar als je ook niet voor een beeldbank wil betalen, hoe kom je dan veilig aan gratis foto’s? Hoe weet je of er auteursrecht op een foto rust?

Niet weten, maar beoordelen

Er is helaas geen register van foto’s. Niets waardoor je definitief kunt weten of er auteursrecht op rust of niet.

Het auteursrecht duurt tot 70 jaar na het overlijden van de maker of als een rechtspersoon de auteursrechthebbende is tot 70 jaar na eerste openbaarmaking.

Verder rust er auteursrecht op alle werken die voldoende creatief zijn. Of eigen die ‘een eigen en oorspronkelijk karakter’ hebben en het ‘stempel van de maker’ dragen. Het mag niet te banaal en triviaal zijn. Niet te gewoon. Het moet gaan om ‘scheppende menselijke arbeid’ waarbij creatieve keuzes gemaakt zijn.

Het is dus geen vaste waarde. Het is telkens weer een beoordeling. Hoe hoog is dan de drempel?

Hoe laag is de drempel?

De drempel voor foto’s is erg laag. Op bijna elke foto rust daarom auteursrecht. Al bestaat er de laatste tijd wat meer discussie hierover.

Overigens maakt het niet uit hoeveel moeite het heeft gekost om een bepaalde foto te maken. Een technisch uitstekende foto kan veel meer tijd, geld en moeite kosten, maar geen auteursrecht opleveren, terwijl een kiekje met je telefoon, een lucky shot als je wil, wel voldoende creatief is voor het auteursrecht.

Deze foto’s zijn vrij van auteursrecht

Foto’s waar totaal geen creativiteit in zit, daar rust dus geen auteursrecht op. Denk bijvoorbeeld aan:

• Pasfoto’s. Daar zitten zoveel regels aan dat je geen creativiteit meer toe kunt passen.
• Packshots. Foto’s van producten die bedoeld zijn om later vrijstaand te maken en zo te gebruiken in een productlijst.

Maker >70 jaar overleden

Het auteursrecht vervalt op de eerstvolgende 1 januari nadat de maker 70 jaar is overleden. Van iedereen die dus in 2020 overlijdt, vervalt het auteursrecht op 1 januari 2091.

Dat betekent dat op veel oude kunst geen auteursrecht meer rust en dat we er dus mee mogen doen wat we willen. Denk aan de Nachtwacht, die een paar sneakers aangemeten kregen.

Vertrouw maar niet op Google

Prima, op bijna alle foto’s rust auteursrecht. Dus dat betekent betalen, toestemming vragen of foto’s zoeken waar vooraf al een licentie aan is gehangen.

Vertrouw daarbij in elk geval maar niet op Google, want als het fout gaat, ben je gewoon de sjaak.

Creative Commons

Creative Commons is een mooie, particuliere, internationale afspraak om vooraf licenties te hangen aan werken. Je mag werken met een creative commons licentie altijd gratis gebruiken.

Let wel op de overige voorwaarden. Zo is heel vaak wel naamsvermelding vereist en mag je niet altijd het beeld bewerken, bijvoorbeeld.

Ik heb al eens een mooie lijst gemaakt met bronnen waar je Creative Commons beeld vandaan kunt halen.

Maar wat nou als je eerst keurig beeld met een goede licentie hebt gevonden, maar deze opeens is verdwenen?

De foto had een CC licentie, maar die is verwijderd

Eenmaal aan een werk een creative commons licentie gehangen, mag deze niet verwijderd worden. Maar ja, dat iets niet mag, wil niet zeggen dat mensen het ook niet doen…

Het zou dus, in theorie in elk geval, zo kunnen zijn dat je denkt rechtmatig een foto of ander werk te gebruiken, de maker vervolgens de licentie verwijderd en jou aanspreekt op een inbreuk. Die er dus eigenlijk helemaal niet was. Maar ja, hoe toon je dat aan? Dan zou je dus een screenshot moeten hebben.

Ook komt het voor dat er bronnen zijn waar foto’s met een Creative Commons licentie geupload kunnen worden, maar dat anderen het uploaden dan de maker. Dat kun je niet altijd goed achterhalen of soms helemaal niet zelfs.

Welke foto’s kun je dan wel gebruiken?

Auteursrecht registreren

Er bestaat geen register voor auteursrecht. Niemand hoeft zijn auteursrechten te registreren. Sterker nog, ook een copyright notice is niet verplicht.

Dat een maker dus niet direct te achterhalen is, maakt nog niet dat er geen auteursrecht op die afbeelding zou rusten.

Betrouwbare bron of risico nemen

Of ik risico neem? Ja.
Veel van mijn foto’s komen via Pexels. Tot nu toe nog goed gegaan *op onbehandeld hout klopt, want je weet maar nooit of zo’n bijgeloof toch blijkt te, ehm, kloppen*.

Veel beter zou natuurlijk zijn wanneer ik kijk van welke fotografen ik graag beeld gebruik. Als die personen betrouwbaar zijn, gebruik ik vooral hun werk. Dan laat je het niet zozeer van de bron van de foto afhangen, maar van de uploader of maker.