Sander van Dam verzamelt screenshots van tweets die hij vervolgens als ‘luikjes’ weer publiceerde op Twitter, om zo te laten zien dat mensen zichzelf tegenspreken. Sommige van die tweets zijn inmiddels alweer verwijderd. Naar eigen zeggen heeft hij de honderd leukste luikjes nu verzameld in zijn boekje ‘Deugen voor de bühne’, maar is dat wel rechtmatig? Veel Twitteraars die erin voorkomen of bang zijn erin voor te komen zijn in elk geval niet blij en een aantal van hen hebben al juristen of advocaten ingeschakeld. Heeft dat kans van slagen?
Auteursrecht op tweets
Veel discussie op Twitter gaat over de vraag of er wel auteursrecht rust op tweets. Het enige juiste antwoord: dat hangt ervan af.
Is het een intellectuele menselijke schepping? Zo ja, dan rust er auteursrecht op. Ofwel, het mag niet te eenvoudig zijn, maar erg creatief hoeft het ook niet te zijn. Hoe korter de tweet, hoe kleiner de kans dat er auteursrecht op rust. Hoe langer de tweet, hoe groter de kans dat er auteursrecht op rust. Eigen afbeelding erbij, daar rust hoogstwaarschijnlijk ook auteursrecht op. Twitterdraadjes, waarbij je meerdere eigen tweets achter elkaar plaatst en aan elkaar verbindt (door steeds op je voorgaande tweet zelf te reageren met een nieuwe tweet) rust meestal wel auteursrecht op.
Kortom, niet op elke tweet zal auteursrecht rusten, maar het kan zeker wel. Je zult dus per tweet moeten beoordelen of er auteursrecht op rust.
Mag je tweets dan niet opnieuw publiceren?
Het uitgangspunt is inderdaad dat als ergens auteursrecht op rust, een ander er met zijn poten (of toetsenbord) vanaf moet blijven.
Maar: er zijn ook een aantal vaste uitzonderingen opgenomen in de Auteurswet.
Tweets citeren
Denk bijvoorbeeld aan het citaatrecht. Voldoe je aan de vijf criteria (niet achter een slotje, serieus doel, niet meer overgenomen dan nodig, geen wijziging/verminking en naam- en bronvermelding) dan mag je een tweet gerust gebruiken.
Meestal gaat het bij tweets om een van de volgende criteria: is het wel gebruikt voor een serieus doel en is er niet meer overgenomen dan nodig.
Een serieus doel is een aankondiging, beoordeling, polemiek, wetenschappelijke verhandeling of vergelijkbaar doel. Een tweet publiceren in een krant of elders, enkel ter vermaak, zonder verdere context, valt naar mijn mening niet onder deze doelen en mag dus inderdaad niet. Een tweet als onderdeel van een artikel, kan dan vaak weer wel.
Parodie
Sander van Dam vindt zijn luikjes vooral grappig en dat is volgens hem de reden waarom hij screenshots maakt en de tweets gezamenlijk als nieuwe tweet publiceert en waarom hij nu dit boek heeft gemaakt.
Maar grappig is nog niet genoeg voor een parodie. Met een parodie wijzig je iets aan een werk of maak je een andere variant van een werk. Daarbij moet er nog voldoende afstand zijn tot het origineel, zodat er geen sprake kan zijn van reputatieschade.
Kan een paar tweets samenvoegen zorgen voor een parodie? Ik denk van niet.
Embedden
Embedden is geen uitzondering die in de Auteurswet staat. Het is simpelweg geen inbreuk, omdat er geen sprake is van een verveelvoudiging (kopie) en ook niet van een nieuwe openbaarmaking.
Je moet wel aan een aantal vereisten voldoen. Zo moet het werk dat je wil embedden al rechtmatig openbaar gemaakt zijn en mag je niet om techniek heenwerken. Je mag de embed dus niet zodanig manipuleren dat je dat je bijvoorbeeld een tweet achter een slotje alsnog zou kunnen embedden, waardoor een grotere groep mensen die tweet te zien krijgt.
Je kunt een tweet wel embedden op een website, maar niet binnen twitter zelf en natuurlijk al helemaal niet op papier.
Mogelijkheden van Twitter zelf
Iedereen die een account aanmaakt op Twitter gaat akkoord met de voorwaarden en daarmee ook met de functies die Twitter zelf biedt. Daarom mag een tweet die niet achter een slotje staat bijvoorbeeld gewoon geretweet worden wanneer je daar de knoppen van Twitter zelf voor gebruikt.
Met een quote-tweet kun je de tweet bovendien als citaat inzetten.
Wat is geen geldige uitzondering op het auteursrecht?
Een screenshot van een tweet gebruiken mag, wanneer je dat als citaat doet. Gebruik je het niet als citaat, dan is een screenshot gewoon een verveelvoudiging en dat is een inbreuk op auteursrecht.
Door tweets te bundelen is er ook geen sprake van ‘incidentele verwerking’. Daarvoor moet het namelijk zowel in kwalitatief als kwantitatief opzicht ondergeschikt zijn aan het grotere geheel, aan het werk waarin het is verwerkt. In een boek met vele tweets, spelen de screenshots juist een belangrijke rol, waardoor het niet meer incidenteel is.
Je kunt ook geen beroep doen op wat ook wel de panorama-exceptie wordt genoemd. Werken in openbare plaatsen mag je in 2D verveelvoudigen. Maar Twitter is niet wat de Auteurswet bedoelt met een openbare plaats. Een openbare plaats draait om de buitenlucht, waar iedereen het kan zien. Bovendien is het criterium dat het werk er permanent ter plaatste moet zijn.
Schending van eer en goede naam?
Kan het publiceren van de tweets een schending van eer en goede naam opleveren? De auteur van de tweet heeft het immers zelf al getweet, toch? Kan iemands eer en goede naam worden geschonden door diens eigen woorden tegen hem/haar te gebruiken?
Dat zou in theorie best kunnen. Met name wanneer tweets uit hun context worden gehaald en in een andere context worden geplaatst. Dat zou een zodanig verkeerde indruk kunnen geven dat bij een belangenafweging tussen de vrijheid van meningsuiting en het recht op eer en goede naam, het belang van de eer en goede naam toch wint.
Je zou van drie van deze tweets kunnen zeggen dat daarin gescholden wordt en wellicht zelfs dat het beledigingen zijn. Slechts bij twee van de tweets staat een datum. Of de tweet rechtsonder dus ook als laatste tweet is gepubliceerd of juist een heel oude tweet is, kun je hier niet aan afleiden. Bovendien weet je niet waar de tweet rechtsonder een reactie op is. Wellicht is dat nog verdergaand dan de woorden die Sidney Smeets zelf gebruikte. Maar het kan natuurlijk ook zo zijn dat hij simpelweg van mening is veranderd. Dat hij voorheen vond dat schelden en beledigen te ver ging en een block daarom te rechtvaardigen was, maar dat hij nu van mening is dat het bij Twitter hoort en hij het zelf ook mag doen. Of juist andersom, dat hij spijt heeft van eigen woorden en inmiddels vindt dat het niet meer zou moeten kunnen. Dat kun je aan dit ‘luikje’ in elk geval niet afleiden.
Privacy: verwerking van persoonsgegevens
De Twitternamen, maar ook de inhoud van de tweets, zijn allemaal informatie herleidbaar tot een persoon. Het zijn dus persoonsgegevens.
Het opnemen van die persoonsgegevens door tweets met ‘luikjes’ te publiceren of door die ‘luikjes’ in het boek op te nemen, zijn verwerkingen van persoonsgegevens. En verwerken mag alleen als je daar een geldige grondslag uit de AVG voor hebt.
Nou is een boek, vrijheid van meningsuiting of een journalistieke verwerking van persoonsgegevens al snel een gerechtvaardigd belang. Met een beroep op de AVG kom je er dus niet per se.
Is het wel een onrechtmatige verwerking van persoonsgegevens, dan kun je vorderen dat die verwerking verder stopt en dus dat het boek uit de handel gehaald moet worden en tweets verwijderd moeten worden. Recht op schadevergoeding is er pas als je ook werkelijke schade aan kunt tonen.
Kun je aangifte doen van de tweets in het boek?
Het OM vervolgt, als het om auteursrecht gaat, alleen piraterij. Voor tweets in een boek als dit zul je het dus toch met civielrecht moeten doen.
Ook van smaadschrift zou je aangifte en klacht kunnen doen. Bij smaad gaat het immers om ‘telastlegging van een feit’, waaraan je ruchtbaarheid wil geven om zodoende iemands eer en goede naam aan te tasten. Dat kan dus al het geval zijn met de luikjes-tweets en met het boek dus ook. Dat iemand het zelf ooit getweet heeft is niet genoeg om te kunnen zeggen dat er geen sprake zou zijn van smaadschrift. Anderzijds is het enige feit dat het delen van die tweets negatief uitpakt ook niet genoeg om van smaadschrift te kunnen spreken. Smaad is de overtreffende trap van schending eer en goede naam. Dus als je die drempel niet haalt, haal je die van smaad ook niet. Andersom zou wel kunnen.
Zou het aanzetten tot haat (haatzaaierij) op kunnen leveren door de tweets in het boek te publiceren? Aanzetten tot haat kun je zien als aanzetten tot vijandigheid. Kan een ander vijandig worden door die bundel aan tweets, door die luikjes? Kan iemand specifiek door die luikjes een extreme afkeer van iemand krijgen? Misschien, maar makkelijk zal het niet worden. Politie en OM zullen in elk geval voor deze bundels van tweets niet al te snel aannemen dat daarmee sprake is van ‘haatspraak’ of aanzetten tot haat.
Kunnen tweeps iets tegen dit boek doen?
Een aantal twitteraars hebben al gezegd dat hun juristen of advocaten hebben gezegd dat dit boek absoluut uit den bozen is en dat het onrechtmatig is. Dat kunnen we natuurlijk nog niet zeggen zolang we het boek zelf niet hebben gezien.
Bestaat het alleen uit pagina’s zoals een van de afbeeldingen hierboven laat zien, zonder verdere toevoegingen, dan kan het inderdaad nog wel eens onrechtmatig zijn. Dat zul je dan wel per set van tweets moeten bekijken.
Bij deze pagina’s ontbreekt in de meeste gevallen het serieuze doel. Juist omdat er context mist. Bovendien kan het missen van die context en/of het missen van de data waarop de tweets zijn gepubliceerd, zorgen voor een schending van eer en goede naam.
Zijn er nog andere grondslagen op basis waarvan het boek tegengehouden zou kunnen worden. Ik kan ze op dit moment niet verzinnen, maar wellicht zijn ze er wel. Laat me op social media je ideeën daarover weten, dan loop ik die ook nog uit voor deze blogpost.
