Fair use is een uitzondering op het auteursrecht in de Verenigde Staten. In sommige andere landen heet het ook wel fair dealing en in Nederland en de EU kennen we juist meer specifieke uitzonderingen op de auteurswet. Daardoor zijn er wat overeenkomsten, maar is het toch anders.
Het doel van fair use
Je kunt je alleen beroepen op fair use als je dat doet voor een van de volgende doeleinden:
- Bekritiseren of beoordelen
- Becommentarieren of reageren
- Brengen van nieuws
- Gebruik in onderwijs
- Gebruik voor je studie (scholarship)
- Gebruik voor onderzoek
Factoren die meewegen in de beoordeling
Om te weten of er sprake is van fair use, zijn er nog een aantal factoren die meewegen in de beoordeling daarvan. Dit is dus geen checklist, maar ze leggen allemaal gewicht in de schaal. Het is daarom steeds afhankelijk van de specifieke situatie hoe het beoordeeld moet worden. Dat maakt het lastig.
Doel en karakter van het gebruik
Op welke manier wordt het werk gebruikt en met welk doel? Gebruik je het werk commercieel, dan is er minder snel sprake van fair use dan wanneer je het bijvoorbeeld in een puur educatieve context gebruikt. Maar ook de manier waarop het gebruikt wordt speelt hierin mee. Is het bijvoorbeeld transformative? Ofwel: is er voldoende gewijzigd aan het werk? Heeft het daarmee een nieuw doel of nieuw soort gebruik opgebracht? Dan kan er sprake zijn van fair use. In Nederland zou dat eerder een bewerking of verminking van het werk opleveren, waardoor het juist een inbreuk zou zijn. Een groot verschil met de Verenigde Staten dus.
Aard van het werk
Het werk dat je als fair use wil gebruiken is ook belangrijk. Een werk dat gepubliceerd is mag je eerder gebruiken dan een werk dat (nog) niet gepubliceerd is. In Nederland gelden de meeste uitzonderingen alleen voor werken die al openbaar zijn gemaakt en niet voor werken die nog zorgvuldig buiten het oog van het publiek zijn gehouden.
Gebruik je werken die niet of weinig creatief zijn, dan mag je deze ook al eerder voor fair use inzetten dan andere werken. De bescherming door het auteursrecht is dan namelijk simpelweg al lager. Dat is in Nederland ook zo. Op feiten rust geen auteursrecht. Hoe creatiever het werk, hoe groter de bescherming, dus hoe voorzichtiger je moet zijn met het gebruik daarvan. De hiernavolgende factoren spelen dan een extra belangrijke rol.
Hoeveelheid
Belangrijk is hoeveel je uit het oorspronkelijke werk gebruikt, maar ook hoe groot dat weer een onderdeel is van het werk waarin je het gebruikt. Dit is goed te vergelijken met een van de vereisten uit het Nederlandse citaatrecht.
Neem dus niet meer over dan je nodig hebt.
Maar zorg ook dit deel niet een te groot deel uitmaakt van het werk waarin je het gebruikt. Voorbeeld: een krant citeerde 400 woorden uit een speech van 20.000 woorden. Dat was op zich prima, omdat het maar een klein deel was. Maar het nieuwsartikel zelf leunde erg op deze 400 woorden en voegde zelf nog maar weinig toe. Daarom was het geen fair use meer.
Geen beperking van de exploitatiemogelijkheden
Het gebruik van het werk van een ander, mag er niet voor zorgen dat de exploitatiemogelijkheden van die ander verminderen. De waarde van het oorspronkelijke werk mag er niet teveel door verlagen. Ofwel: de maker van het werk moet nog gewoon geld kunnen verdienen met zijn werk. Is het oorspronkelijke werk in waarde afgenomen, bijvoorbeeld omdat het belangrijkste deel van het werk nu al ergens anders is gebruikt, dan is het geen fair use meer.
Gebruik de fair use checklist van Columbia University.
Fair use bestaat niet in Nederland of de EU
In Nederland en de EU kennen we geen fair use. Amerikaanse bedrijven die hun diensten hier aanbieden, zoals YouTube, Facebook, Instagram en Pinterest, moeten zich uiteindelijk houden aan de lokale regels.
Kun je in Nederland dus een beroep doen op een andere uitzondering op het auteursrecht, terwijl dat geen fair use op zou leveren, dan moet je toch in het gelijk gesteld worden.
Andersom geldt ook dat als iets in de VS wel als fair use gezien zou worden, maar het in Nederland niet onder een van de uitzonderingen valt, een auteursrechthebbende het gebruik mag verbieden, omdat het een inbreuk op auteursrecht oplevert.
Uitzonderingen op het auteursrecht in Nederland zijn bijvoorbeeld het citaatrecht, de parodie, incidentele verwerking, de privékopie en embedden.
