Laura Vink wees mij op een artikel van Fotodokter in het fototijdschrift Zoom. Het is een mooi initiatief waarbij lezers aan de redactie een vraag mogen stellen. De fotodokter geeft antwoord en helpt bij het vinden van een oplossing. Dit keer kwam de vraag van een lezer die voor het eerst betaald zou worden voor zijn fotografie. Hij wilde tips voor prijsbepaling en onderhandelingen. De fotodokter gaf volledigheidshalve ook wat informatie over rechten mee. Ik ben bang dat het meer kwaad dan goed zal doen.
Iets met klok, klepel en auteursrecht
Mijn vermoeden is dat de fotodokter wel eens wat over auteursrecht en portretrecht gelezen heeft, maar eigenlijk nog niet goed weet hoe het een zich tot het ander verhoud.
Zoals veel van dit soort artikelen zijn ze soms wat klungelig of kort door de bocht. Vaak is er de ruimte niet om het beter uit te leggen of geven ze liever een versimpelde uitleg om het lezers gemakkelijk te maken. De fouten die daardoor ontstaan negeer ik dan maar, omdat ik denk te begrijpen waar het door komt en de uitleg ook niet echt veel kwaad kan.
Zo begint het Zoom artikel ook. Auteursrecht ontstaat automatisch, ongeacht de kwaliteit. Dat is grotendeels waar. Daarna wordt het verwarrend. En komen dingen voorbij als ‘Als je de foto eenmalig verkoopt, blijf jij het auteursrecht houden.’, auteursrecht bij opdracht voor een portret, ‘handig om hier afspraken over te maken’ en portretrecht.
Typisch gevalletje klok en klepel. Goedbedoeld, maar kennelijk is er nog wat onduidelijkheid over. Hieronder zal ik het een en ander proberen uit te leggen. Mocht je vragen hierover hebben, schroom niet deze in de comments te stellen. De blogposts zijn er om te helpen tenslotte.
Stap 1: Auteursrecht
De eerste stelling was dat het auteursrecht automatisch ontstaat, ongeacht de kwaliteit van het werk. Dit is grotendeels waar.
Het auteursrecht kent in Nederland (en de EU) geen formaliteiten. Dat wil zeggen dat je bijvoorbeeld je werk niet bij een register hoeft in te schrijven om auteursrecht te verkrijgen of dat je het (C) symbool zou moeten gebruiken om bescherming te krijgen. Je hoeft er helemaal niets voor te doen.
Maar: je kunt alleen auteursrecht krijgen op een werk. Grofweg wil dat zeggen dat het origineel genoeg moet zijn. Niet banaal of triviaal en al helemaal geen kopie. Er bestaan best foto’s zonder auteursrecht.
Vervolgens kwam volgens Zoom auteursrecht wel om de hoek kijken bij de verkoop van een foto. Tsja, dat klopt, maar ook als je hem niet verkoopt heb je daar mee te maken. Bijvoorbeeld als iemand de foto ‘leent’ voor zijn website of jij je foto instuurt voor een wedstrijd. Eigenlijk moet je bij alle handelingen met jouw foto bedacht zijn op het auteursrecht.
Daarna was het ‘Als je de foto eenmalig verkoopt, blijf jij het auteursrecht houden.’ Hier vallen mij twee zaken op: eenmalig en verkopen. Allereerst verkopen. Wat wil hij zeggen met een foto verkopen? Een exemplaar, een print? Het fysieke product dus. Of een licentie, de toestemming om de foto te mogen gebruiken? Of, maar dat zal niet, hoop ik, het auteursrecht overdragen? We zouden het zelfs nog over rechtenvrij kunnen hebben, maar daar heb ik al eens over geschreven. Als hij bedoelde te zeggen het auteursrecht overdragen, dan is er natuurlijk geen auteursrecht meer dat bij de maker ligt. Alleen de persoonlijkheidsrechten blijven over. Als het gaat om de verkoop van een fysieke foto heb je nauwelijks met auteursrecht van doen. Daar hoef je ook geen afspraken over te maken. De koper mag de foto nog steeds niet kopiëren of verminken. Als het gaat om een licentie blijft het auteursrecht inderdaad aan de maker toekomen, maar wat de maker nog met het werk mag doen hangt af van de licentie. Een exclusieve licentie is bijvoorbeeld heel restrictief en kan lijken op een overdracht, terwijl er ook heel lichte licenties bestaan en alles er tussenin. Daar MOET je dus afspraken over maken, anders gaat het gegarandeerd fout.
Dan nog even over eenmalig. Dat impliceert dat het anders zou zijn wanneer je meerdere malen verkoopt. Ik kan geen situatie bedenken waarbij de maker het auteursrecht verliest omdat hij meerdere exemplaren heeft verkocht of meerdere licenties heeft uitgegeven. Overdragen kan maar één keer.
Stap 2: Afspraken maken
Het derde punt ging over auteursrecht bij een portret in opdracht. Zeer verwarringwekkend. In de eerste plaats doet het er voor het verkrijgen of verliezen van auteursrecht niet toe of er sprake is van een portret of bijvoorbeeld een landschap. Ten tweede kan het alleen zo zijn dat de opdrachtgever automatisch het auteursrecht krijgt, wanneer de foto ‘onder leiding en toezicht’ van de opdrachtgever gemaakt is. Daar gaat het om wie de (fictieve) maker, ofwel het creatieve brein achter de foto is. Daar heb je als fotograaf niet zo heel snel mee te maken.
Vervolgens zou het bij een foto in opdracht handig zijn ‘hier afspraken over te maken’. Tsja, als het auteursrecht aan de opdrachtgever toekomt valt er weinig over af te spreken. Je kunt hooguit zorgen dat doormiddel van een akte (een ondertekend geschrift) de foto weer wordt overgedragen aan de fotograaf. In een ander geval wil de opdrachtgever inderdaad een licentie en daar MOET je afspraken over maken. Hoe weet de opdrachtgever anders hoe ze de foto mogen gebruiken?
Handig om afspraken te maken. Dat is het altijd. Mondeling mag, op papier is beter. Een handtekening heeft bovendien meer waarde dan een e-mailconversatie. Een contract is toch wel aan te raden. Wil je per se per e-mail alles regelen, zorg dan in elk geval voor een goede samenvatting van de afspraken die je ook aan je opdrachtgever stuurt.
Wil je auteursrecht overdragen, dat kan alleen met een akte. Dat is een ondertekend geschrift.
Vervolgens zegt de fotodokter: “Wat je afspreekt is dan vrij.” Hier ben ik echt clueless. Ja, je mag inderdaad min of meer afspreken wat je wilt, maar dat is nergens van afhankelijk. Dus wat wil hij zeggen met ‘is dan vrij’. Wanneer? Als je iets afgesproken hebt? Als je niets afspreekt is de inhoud van de afspraak niet vrij? Er is dan niet eens inhoud… Goed, ik pas. Deze sla ik over. Wie het weet mag het zeggen.
Stap 3: Portretrecht
Nu komen we aan bij het portretrecht. Dat heeft de fotodokter zo algemeen gehouden dat ik er eigenlijk weinig over kan zeggen. Er is met name een verschil tussen een portret dat in opdracht is gemaakt en een portret dat niet in opdracht is gemaakt. Of er sprake is van een portret in opdracht in juridische zin, kan nog wel eens anders zijn dan het gevoel dat je bij een portret in opdracht hebt.
Lees ook:
– Auteursrecht
– Portretrecht zonder opdracht
– Portretrecht met opdracht
– Waarom moet ik betalen voor licenties?
– Auteursrecht: Samenwerken en Licenties
– Auteursrecht: creative commons
