Deepfake portretten, hoe ver mag je gaan?
Met AI is het steeds makkelijker om deepfake portretten te maken. Een fotoportret van Trump die gearresteerd wordt of Fred Grapperhaus die opeens een dartcarrière is begonnen en er meteen ook uit ligt, het kan allemaal. Maar hoe ver mag je daarmee gaan?
In dit artikel lees je:
- AI portretten reden voor staking Amerikaanse acteurs
- Het belang van de gebruikte techniek
- Deepfake en het portretrecht
- Portretten van twee personen combineren
- Deepfake en het auteursrecht
- Diep Nep maakt deepfakes van bekende personen
- Samenvatting
Maker deepfake pornofilm van Welmoed Sijtsma vervolgd
Het portret van presentatrice Welmoed Sijtsma werd door middel van deepfake gebruikt voor een pornofilm. Hierover maakte ze eerder al de documentaire ‘Welmoed en de sexfakes‘.
Dionne Stax was in 2019 al slachtoffer van deepfake. Ook in haar geval ging het om een seksfilmpje. Deze zou wel zo overduidelijk nep zijn geweest, dat het haar reputatie waarschijnlijk niet te erg heeft geschaadt. De video werd offline gehaald en verder is er niets meer gepubliceerd over een eventueel vervolg.
De man die de pornofilm met Welmoed Sijtsma maakte werd in november 2022, na uitzending van de docuserie, opgepakt. In juli 2023 werd duidelijk dat de man vervolgd zal worden voor het wederrechtelijk vervaardigen en openbaar maken van een afbeelding van seksuele aard.
Fake of niet doet immers niet ter zake. Het gaat erom dat iemand herkend wordt.
LawStories in je mailbox?
AI portretten reden voor staking Amerikaanse acteurs
Op 13 juli 2023 zijn veel Amerikaanse acteurs gaan staken. Een van de redenen daarvoor is dat voor nieuwe contracten werd voorgesteld om figuranten nog maar voor één dag werk te betalen, hen op te nemen en een AI versie of deepfake van ze te maken, om vervolgens te kunnen gebruiken in alle producties van de betreffende studio.
Dat gaat dus niet eens om slechts een dag werken, zodat er met AI een deepfake gemaakt kan worden van de figurant, voor verder in diezelfde film of serie, maar dat het ook ingezet kan worden voor andere films en series.
Daardoor heeft de betreffende acteur zelf minder werk, maar zijn er dus ook überhaupt minder acteurs nodig.
Dit is natuurlijk niet alleen een financieel probleem. Acteurs hebben daardoor ook geen invloed meer op het soort rol dat ze spelen of het onderwerp van een film of serie. Zo kunnen ze gebruikt worden in een context waar ze wellicht niet mee geassocieerd willen worden, maar waar ze ook niets tegen kunnen doen.
Reputaties zijn met ratio maar slecht te redden. Het gevoel dat iemand al over een bepaald persoon heeft, is hardnekkig.
Dat het geen onrealistische angst van de acteurs is, blijkt wel uit bovenstaande video van Diep Nep. De tekst en video werden opgenomen en daar kon gemakkelijk het uiterlijk van Morgan Freeman aan toegevoegd worden. Zo zouden uiteraard ook vanuit bestaande beelden nieuwe beelden gemaakt kunnen worden en kan een stem worden opgenomen en worden hergebruikt. Technieken die wellicht nog geperfectioneerd moeten worden, maar dus zeker nog niet ondenkbaar zijn.
Afspraken over het gebruik van deepfakes kun je dus best maken in een contract, zoals een quitclaim. Het staat eenieder vrij om zo’n contract wel of niet te tekenen. Het is wel belangrijk specifiek genoeg te zijn over het toekomstig gebruik van die deepfake portretten, anders kan het zijn dat er geen beroep gedaan kan worden op de te onduidelijk gemaakte afspraken.
De techniek maakt niet uit
Hoe de deepfake tot stand komt doet er niet toe. Of er voor een portret kunstmatige intelligentie (AI) is gebruikt, door mensen die verdomd goed kunnen photoshoppen, door iemand die een stem erg goed na kan doen of door een combinatie van deze dingen, dat maakt niet uit.
Het draait namelijk om het resultaat én hoe we dat vervolgens gebruiken.
Deepfake portretrecht
Bij portretrecht draait het om de vraag of iemand herkenbaar in beeld is gebracht. Of dat nu gaat om een foto, illustratie, video, standbeeld, speelgoedpop, lookalike of bijvoorbeeld deepfake, maakt dus niet uit.
Herkennen mensen in de weergave een bepaald persoon, op zodanige wijze dat het de eer en goede naam van die persoon kan schaden, dan is het een portretrechtelijk probleem. Hetzelfde geldt voor personen die een commercieel portretrecht hebben.
Bij het portretrecht draait het namelijk om de belangenafweging tussen het portretrecht en een ander grondrecht, meestal het recht op de vrijheid van meningsuiting. Het enige feit dat iemand herkenbaar is zorgt er dus voor dat er sprake is van een portret en dat is de start van de belangenafweging.
Het probleem van deepfake is immers dat het niet duidelijk fake is, maar juist heel echt lijkt. Is het heel duidelijk nep, dan is het probleem al minder groot en kan de belangenafweging best anders uitvallen.
Hoe realistischer de deepfake, hoe groter het probleem. Daarbij speelt de inhouden en context van de deepfake ook een rol.
Zie bijvoorbeeld de deepfake van Jesse Klaver hierboven. Je zou zomaar kunnen denken dat zingen en videoclips maken zijn hobby is en dat dit zijn echte lichaam is.
Portretten van twee personen combineren
Wanneer er bij deepfake gebruik gemaakt wordt van bestaande beelden, kunnen er ook twee personen als het ware worden samengevoegd.
Kijken we in onderstaande video naar Mark Rutte, naar André Rieu of naar beide?
Wellicht is dit niet zo’n probleem voor Mark Rutte en wordt zijn eer en goede naam er niet mee geschaadt. Hij moet als (oud-)politicus wellicht ook meer kunnen hebben. Maar André Rieu wil misschien helemaal niet met de VVD worden geassocieerd. Hij staat er immers om bekend laagdrempelige klassieke muziek voor de gewone mens ten gehore te brengen.
Kijken we hierboven nu naar Frank en Rogier of naar Frank en Hans Kraay Jr.? Rogier en Hans Kraay Jr. lijken misschien zelfs een beetje op elkaar. Omdat hier de stem van Rogier wordt gebruikt, zal het misschien voor Hans Kraay Jr. nog niet zo’n groot probleem zijn. Ook hij is bekend en moet dus tegen een grapje kunnen. Maar Rogier die juist veel met zijn uiterlijk bezig is, zou wellicht nog kunnen bepleiten dat zijn eer en goede naam is aangetast, door hem op deze weg een ander uiterlijk, met meer rimpels, te geven.
Een deepfake waarbij twee personen worden gecombineerd zou dus voor de ene portretrechthebbende wel een zogenaamd redelijk belang op kunnen leveren, waardoor hij/zij/x een verbod kan vorderen, terwijl de andere geportretteerde aan het kortste eind trekt en wellicht een dikkere huid zal moeten krijgen.
Deepfake en auteursrecht
Voor een deepfake wordt gebruikgemaakt van bestaand beeldmateriaal. Wanneer dat alleen gaat om het uiterlijk van een persoon is dat auteursrechtelijk geen probleem. Je kunt immers geen auteursrecht hebben op je eigen uiterlijk.
Wordt er meer gebruikt, zoals scenes waarin personen worden vervangen, dan kan het wel een auteursrechtelijk probleem zijn. Op die scenes, of bijvoorbeeld de styling van een ruimte en bepaalde fotografische of cinematografische keuzes, kan auteursrecht rusten.
Auteursrecht is geen onbeperkt recht. Wanneer een deepfake humoristisch wordt ingezet, kan er bijvoorbeeld een beroep worden gedaan op de parodie-exceptie.
Denk daarbij bijvoorbeeld aan de LuckyTV parodieën. Daarin wordt met regelmaat bestaand werk gebruikt om een ander persoon in die situatie te plaatsen, waarbij (kritische) humor het doel is.
Diep Nep maakt deepfakes van bekende personen
Het Nederlandse Diep Nep maakt deep fakes van bekende personen. Zij vermelden er natuurlijk keurig bij dat het een deep fake is, zowel bij de video’s zelf, maar natuurlijk ook al door de naam van hun eigen social media kanalen. Daardoor levert dit veel minder snel een juridisch probleem op.
Zie bijvoorbeeld de video met Ferd Grapperhaus hierboven. Zijn portret is gebruikt in een video die eigenlijk over darter Michael van Gerwen ging. Je ziet dus het lichaam van Van Gerwen en je hoort zijn stem. Het is slechts het gezicht van Ferd Grapperhaus dat er als het ware overheen is geplakt.
Zowel voor Ferd Grapperhaus als voor Van Gerwen is duidelijk dat deze video nep is. Dat helpt al. Toch moet er dan nog een belangenafweging plaatsvinden tussen het portretrecht en dus het recht op eer en goede naam en het recht op vrijheid van meningsuiting van Diep Nep om dit soort video’s te kunnen maken.
De duidelijk humoristische bedoeling speelt daarbij uiteraard ook een rol. Ook de manier waarop de video getoond wordt en in welke context dat is speelt mee. Op het kanaal van Diep Nep kan het bijvoorbeeld een andere indruk wekken dan wanneer het embed wordt op een nieuwswebsite die zou beweren dat Ferd Grapperhaus een nieuwe carriere is begonnen. Dat ik de video nu hier als voorbeeld gebruik, in het kader van informatie/educatie is ook weer een situatie waarin meer mag dan als ik bijvoorbeeld enkel een website zou hebben gehad waarop ik een van beide belachelijk had willen maken.
Deepfake portretten zijn soms toegestaan
Deepfake portretten zijn niet verboden bij voorbaat.
Een deepfake, goed gelukt of niet, zorgt ervoor dat een of meerdere personen herkenbaar in beeld zijn gebracht. Het portretrecht speelt vervolgens een rol in de vraag of de deepfake is toegestaan of niet. Er moet een belangenafweging worden gemaakt tussen het recht op eer en goede naam van de geportretteerde en het recht op vrijheid van meningsuiting van de maker en/of gebruiker van de deepfake.
Met een quitclaim kun je afspraken maken met de geportretteerde over het gebruik van deepfakes.
Wanneer voor een deepfake bestaand beeldmateriaal wordt gebruikt, let dan ook op het auteursrecht. Gebruik je het (deels) humoristisch, dan is het mogelijk een parodie.