AI en auteursrecht op afbeeldingen: wie heeft welk recht?

4 criteria voor auteursrecht

Er zijn volgens Europese rechtspraak 4 criteria nodig om auteursrecht te verkrijgen ² :

• Voortbrengsel van letterkunde, wetenschap of kunst;
• Menselijke intellectuele inspanning
• Originele of creatieve keuzes
• Resultaat (dus niet slechts een idee)

Hulp van machines en software mag voor auteursrecht

Foto’s zijn ook door auteursrecht beschermd ³ , terwijl je, zeker met telefoons en digitale camera’s, kunt zeggen dat een groot deel van een foto al gemaakt wordt door de camera. Het gaat namelijk niet om de kwaliteit van de foto of de nabewerking. Het gaat om de keuzes die je maakt bij het bedienen van die camera. Standpunt, belichting, uitsnede, nabewerking en ga zo nog maar even door.

Het gaat er dus ook niet om hoe makkelijk het is, maar wel wat je als mens hebt toegevoegd en wat jij hebt ingebracht.

De machine maakt geen creatieve keuzes, laat staan dat er sprake is van menselijke intellectuele schepping. De AI software of AI machine zelf kan dus niet het auteursrecht krijgen op de uitkomst die door AI is gegenereerd.

Wie heeft auteursrecht op AI, de schrijver van de opdracht of de softwareontwikkelaar?

De schrijver van de opdracht of prompt is de enige die auteursrecht kan hebben op het werk dat gemaakt is met AI-software.

Het is immers ook niet de fabrikant van de camera of telefoon die het auteursrecht heeft op een foto. De drukkerij heeft ook niet het auteursrecht op het boek dat ze hebben gedrukt, gesneden en gebonden. De producent van het schildersdoek, verf en penselen is niet de auteursrechthebbende van het schilderwerk. Microsoft is niet de auteursrechthebbende op de bestanden die jij ermee hebt gemaakt. Canva (aff.) is niet de auteursrechthebbende van de social media posts die jij met de software en beschikbare grafische elementen hebt gecreëerd.

Maar de vraag is wel of jij genoeg doet met een machine of genoeg toevoegt aan software om auteursrecht te krijgen op de uitkomst. Het is dus niet zo eenvoudig als ‘de persoon die de prompt schreef, is de auteursrechthebbende van de output’. Dat komt met name omdat de ‘prompteur‘ weliswaar invloed heeft op het prompt, maar daarmee mogelijk nog niet voldoende op de uitkomst.

Kun je auteursrecht hebben op een AI afbeelding?

Ja, als er maar genoeg ‘menselijke intellectuele inspanning’ is geleverd en er voldoende creatieve keuzes zijn gemaakt.

Nou is de drempel voor creativiteit laag. Auteursrecht draait niet om hoge creatieve, kunstzinnige of intellectuele waarde. Ook huiselijke knutselwerkjes kunnen eronder vallen. Daarnaast mag toeval ook een rol spelen.

Maar het moet wel meer zijn dan wat ‘banaal en triviaal’ of wat gewoon is. Het moet dat overstijgen wat wij allemaal wel zouden bedenken.

Ook moet het verder gaan dan alleen een idee. Op alleen een idee rust geen auteursrecht. Alleen op de specifiek uitgewerkte versie daarvan. En die uitwerking, daar is dan weer voldoende menselijke scheppende inspanning bij vereist. De prompt is in elk geval een idee. Dat wordt vervolgens uitgewerkt door het AI-systeem. Is de uitkomst voldoende beïnvloed en gestuurd door de mens (de prompteur), of is het meer gestuurd door de willekeur van het AI-systeem?

Is je opdracht of prompt die je invoert in AI software, zoals DALL-E, zo eenvoudig dat iedereen dat zo in had kunnen voeren, heb je op de uitkomst geen auteursrecht. Daar is je prompt al te eenvoudig voor. De prompt moet minimaal zo specifiek zijn, dat op de prompt zelf mogelijk een auteursrecht rust.

Overigens tellen ook je keuzes achteraf mee. Sterker nog, hoe meer je achteraf nog toevoegt en aanpast, hoe meer je alsnog auteursrecht kunt krijgen op het eindresultaat. Als DALL-E je 10 opties voorschotelt, maak jij een keuze in welke je gebruikt. Wellicht bewerk je die nog, maak je nog een uitsnede of gebruik je het als basis voor een social media post waaraan je nog vanalles toevoegt. Op dat eindproduct zou dan alsnog auteursrecht kunnen rusten. Volgens sommigen heb je dan alleen auteursrecht op je bewerkingen en niet op het geheel.

Hoe beter de prompt, hoe meer auteursrecht

Een goede opdracht of prompt schrijven is zo gemakkelijk nog niet. Je hebt misschien al een beetje iets in je hoofd, maar dat kan AI niet raden. Je moet dus wel degelijk moeite doen om een goede opdracht te geven om zo de juiste afbeelding te laten genereren.

Cosmopolitan liet een cover door DALL-E maken. Dat heeft uiteindelijk vele uren werk gekost.

Het hangt dus ook een beetje van de software af, hoe goed je de opdracht in kunt voeren. In Dream Studio van Stability.ai kun je bijvoorbeeld al veel meer invoeren en met schuifjes veranderen en zo instructies geven die je anders wellicht aan een camera zou hebben gegeven of in photoshop zelf zou hebben uitgevoerd of veranderd.

De kans dat je op basis van één enkele invoer of prompt, meteen al auteursrecht krijgt op de uitkomst, is klein. Blijf je echter bijsturen met nieuwe prompts, maak je keuzes, doe je aan nabewerking, waardoor er steeds meer menselijke tussenkomst en menselijke arbeid aan te pas is gekomen, hoe groter de kans dat je auteursrecht hebt op het eindresultaat.

Menselijke tussenkomst nodig voor auteursrecht

Weet je nog aap Naruto, van de aapselfie? De aap kreeg het auteursrecht niet, maar de fotograaf net zo goed niet. Het was wel de camera van de fotograaf die gebruikt was, maar de foto’s waren per ongeluk en zonder enig initiatief van de fotograaf.

Dat er techniek gebruikt wordt om een auteursrechtelijk werk te creëren is het probleem niet. Alhoewel daar vroeger nog wel eens anders over gedacht is. Bij een foto maak je bijvoorbeeld ook gebruik van de techniek van de camera. Hoe slimmer de camera’s worden, hoe minder we zelf hoeven te doen. Het gaat dus ook nog om de input die we zelf leveren. Bijvoorbeeld: lenskeuze, brandpuntafstand, camerastandpunt, belichting, compositie, uitsnede, nabewerking en wat al niet meer, afhankelijk van het soort foto natuurlijk. Dat moet je overigens wel kunnen onderbouwen, anders heb je alsnog geen auteursrecht als het aan de rechtbank Zeeland-West-Brabant ligt, in elk geval.

Dat er enig toeval gepaard kan gaan bij het maken van een werk is ook geen probleem. Denk maar aan kunstwerken met verfspatten. Je kunt niet exact bepalen hoe en waar de verspatten terechtkomen, maar je kiest wel het materiaal, afstand, manier van spatten creëren etc. Er zit dus zoveel menselijke tussenkomst bij, dat er toch een auteursrecht op rust.

Zijn AI-afbeeldingen een inbreuk op auteursrecht?

Zo’n AI afbeelding ontstaat niet vanzelf. Alleen een geschreven opdracht zorgt natuurlijk nog niet voor een afbeelding.

De software moet weten wat je bedoelt. De woorden moeten gekoppeld worden aan afbeeldingen. De AI software moet informatie gevoerd krijgen om te leren wat er op welke afbeeldingen te zien is, zodat ze op basis daarvan weer nieuwe afbeeldingen kunnen maken.

Afbeeldingen downloaden en naar de software uploaden is een inbreuk. Maar als de software zelf een beetje op Google rond gaat kijken en zo alle afbeeldingen analyseert, hoeft er niet per se iets aan de hand te zijn.

Op een stijl rust overigens geen auteursrecht. Dat met de prompt de opdracht is gegeven om een afbeelding in een bepaalde stijl te maken, zorgt er dus nog niet voor dat er opeens sprake zou zijn van een inbreuk. Je kunt geen inbreuk maken op een stijl. Dus ook met AI een stijl namaken, is geen inbreuk op auteursrecht. Van inbreuk op het auteursrecht is pas sprake wanneer zowel de stijl als de voorstelling zelf teveel overeenkomen met een al bestaand werk.

De manier waarop de afbeeldingen gebruikt worden maakt natuurlijk ook uit. Alleen informatie uit andere afbeeldingen gebruiken is geen probleem. Maar zodra de AI software onderdelen van bestaande afbeeldingen overneemt, die je nog steeds herkent in het nieuwe werk, dan is dat mogelijk een inbreuk op auteursrecht.

Als er sprake is van een inbreuk, dan moet de persoon die de afbeelding openbaar maakt en/of verveelvoudigt worden aangesproken en dus ook niet de makers van de AI software.

Maakt Stable Diffusion AI inbreuk op Getty?

Stability AI maakt de tool Stable Diffusion waarmee je afbeeldingen kunt genereren. Anders dan wat OpenAI met DALL-E doet, kijken ze niet alleen naar de afbeeldingen, maar kopiëren of uploaden ze die afbeeldingen ook om zo hun AI machine te voeren met informatie.

Daardoor is er sprake van een (tijdelijke) verveelvoudiging van de afbeeldingen en dat is een inbreuk op auteursrecht. In Nederland en de EU geldt dat, als het werkelijk alleen een tijdelijke kopie is in de zin van datamining, het mogelijk wel is toegestaan.

Stability AI zou 12 miljoen afbeeldingen van Getty hebben gebruikt. Dat zou ook nog eens een inbreuk op het databankrecht van Getty kunnen hebben. Er is gebruik gemaakt van de investering van Getty om deze verzameling afbeeldingen te krijgen.

Meer over de rechtszaak kun je onder meer volgen via The Verge. Inmiddels (5/2025) lopen er meer dan 40 rechtszaken in de VS over AI en auteursrecht.

Maakt Stability AI inbreuk met database

Misschien heb jij ook wel een avatar gemaakt door foto’s van jezelf naar Lensa te uploaden. Lensa is ook van Stability AI/Stable Diffusion. Het maakt gebruik van de database Laion, waarin veel kunstwerken van verschillende makers, kunstenaars en artiesten zijn opgenomen.

Dit zorgt voor veel verontwaardiging en debat. Veel makers zien hun inkomsten afgenomen worden door de komst van deze tool. Maar het portret is van de geportretteerde en wordt in een andere vorm gegoten, die wellicht een stijl heeft van bepaalde makers. Daarmee is dat dus nog geen inbreuk.

Het vullen van de database met die werken is natuurlijk een ander verhaal. De database zelf maakt dus mogelijk wel inbreuk, omdat daarin werken van anderen zijn gekopieerd. Een fotograaf spande daarover een rechtszaak aan. Probleem was dat de database was gebouwd voor wetenschappelijke doeleinden. Dat kan op basis van de uitzondering voor tekst- en datamining uit de auteurswet. Voor commercieel gebruik geldt echter dat als er een machine leesbaar auteursrechtvoorbehoud is gemaakt, zoals all rights reserved, dan is tekst- en datamining niet toegestaan.

En de algemene voorwaarden van de AI tools dan?

Die voorwaarden kunnen vooral iets zeggen over het gebruik van de tool. Bijvoorbeeld hoe je de tool niet mag gebruiken, waar je de tool niet toe aan mag zetten om het te maken.

Omdat een AI-systeem alleen maar wiskunde is, kan het auteursrecht dus niet van de ontwikkelaar van het AI-systeem zijn. Auteursrecht rust immers op creativiteit.

Auteursrecht claimen kan de aanbieder van het AI-systeem dus niet. Hier moet het overgedragen worden met een akte, waar dus een handtekening op moet staan. In de voorwaarden kan hooguit staan dat je mee moet werken aan die overdracht óf er moet om een rechtsgeldige elektronische handtekening (vergelijkbaar met de ‘natte handtekening’) gevraagd worden, zodat die akte meteen al geregeld is.

Vaak wordt er in de voorwaarden wel alle aansprakelijkheid uitgesloten voor het geval er sprake is van een inbreuk op auteursrecht. Ook moet je beloven geen werken van anderen te gebruiken en te uploaden of moet je beloven bij het gebruiken van het AI-systeem geen inbreuk te maken op rechten van anderen.

Geen auteursrecht op stripafbeeldingen gemaakt met AI

De strip ‘Zarya of the Dawn’ werd afgewezen voor auteursrechtelijke bescherming door de US Copyright Office, omdat het niet aan alle vereisten voldeed. Daarmee was overigens nog niet gezegd dat het afgewezen werd omdat het deels door AI is gemaakt, maar wel omdat dit niet voldoende werd vermeld.

Op de prompt en tekst had de maker wel auteursrecht, en ook op het geheel, maar niet op de afbeeldingen afzonderlijk. Er was volgens de US Copyright Office te weinig menselijke tussenkomst om tot die afzonderlijke afbeeldingen te komen.

Bij het geheel is die menselijke tussenkomst er wel. De afbeeldingen zijn in een bepaalde volgorde gezet en er is eigen tekst aan toegevoegd.

Lees de volledige afwijzing op de site van US Copyright Office. Benieuwd naar de strip zelf? Die kun je bekijken op de Instagrampagina van de maker of downloaden via AI Comic Books.

Meer over deze strip en de afwijzing van US Copyright Office lees je ook bij Creative Commons, Bloomberg Law, de Volkskrant en The Verge.

Het registreren van werken is geen verplichting om auteursrecht te kunnen claimen, maar wil je voor een Amerikaans werk ook in Amerika een rechtszaak starten om schadevergoeding te krijgen, dan is registratie wel nodig. Jij hoeft dus niet je Nederlandse werkt in de VS te registreren om daar bescherming te krijgen en daar recht te hebben op schadevergoeding.

EenVandaag over AI in de creatieve industrie

Bekijk de video hierboven vanaf minuut 22.

Auteursrecht op tekst gemaakt met AI?

Het auteursrecht op tekst dat gegenereerd is met AI, werkt op basis van dezelfde regels. Pas je deze toe, is de uitkomst waarschijnlijk wel anders.

Lees daarover mijn blog ‘AI en auteursrecht op teksten: wie heeft welk recht?’

Portretrecht en AI?

Over het hierboven besproken Zarya of the Dawn kwamen ook vragen over portretrecht, omdat dit karakter lijkt op een actrice. Er is sprake van een portret wanneer iemand herkenbaar is afgebeeld, dus dat kan ook met een AI portret.

1. US District Court for the District of Colombia 18 augustus 2023, Stephan Thaler v. US Copyright Office
2. o.a. HvJ EU C-833/18 (Brompton) r.o. 22, 23
3. Schoolfotograaf Eva Maria Painer maakte de foto van Natascha Kampusch, die door kranten zonder naamsvermelding werd gebruikt na de ontvoering. Painer kreeg gelijk dat de door haar gemaakte schoolfoto’s door het auteursrecht worden beschermd.