Wist jij al dat er op portretten met op de achtergrond een wolkenlucht auteursrecht rust? Ik ook niet. Het is een stijl. Maar net zoals gebruikers zich vaak meergebruiksrechten toe-eigenen dan ze hebben (‘als het op internet staat, mag ik het gebruiken’ bijvoorbeeld), zo denken ook veel makers vaak dat ze meer rechten hebben, dan ze werkelijk hebben. Natuurlijk mogen werken niet worden nagemaakt. Ook kan ik me voorstellen dat het frustrerend is als er concurrentie op de loer ligt, omdat ze jouw idee hebben overgenomen. Maar op ideeën en stijlen rust geen auteursrecht. Op een recht dat niet bestaat, kun je ook geen inbreuk maken.
Geen auteursrecht op Hollandse luchten
Een blauwe lucht, met een (dramatische) wolkenpartij. Als je dat ziet, weet je dat je met een echte Hollandse lucht te maken hebt. Luchten die we al op schilderijen tegenkomen sinds de schilderkunst is uitgevonden. Ook de combinatie met portretten is geen vreemde. De schilders hieronder, hebben elkaar in dei twee eeuwen dus niet nagedaan, althans niet zodanig dat er sprake is van een inbreuk op auteursrecht. Er is hooguit sprake van een overeenstemmende stijl. En dat mag.
Geen auteursrecht op stijl
Op stijl rust geen auteursrecht. Of zoals de Hoge Raad dat zegt: “De Auteurswet geeft geen exclusief recht aan degene die volgens een – hem kenmerkende – stijl werkt. Aan deze rechtspraak ligt de gedachte ten grondslag dat de auteursrechtelijke bescherming van abstracties als stijlkenmerken een ontoelaatbare beperking van de vrijheid van creatie van de maker zou meebrengen, en aldus een rem op culturele ontwikkelingen zou vormen.”
Zelfs als door het gebruik van die stijl sprake is van verwarring, is dat nog geen inbreuk op auteursrecht. Het is zelfs geen slaafse nabootsing. Je kunt dus niets doen tegen iemand die in dezelfde stijl werkt of die volgens hetzelfde concept werkt. Dat wil echter niet zeggen dat je helemaal niets kunt doen tegen ‘namaak’.
Is hier slechts een stijl overgenomen of is het een inbreuk op auteursrecht?
Links: Elizabeth Koning, 2007. Rechts: Loretta Lux, 2001
Nog een voorbeeld: sfeerlichthouders. Hema staat erom bekend trends te volgen en daar snel op in te spelen door populaire producten na te maken. Wel altijd net iets anders dan het origineel. Deze tulpvormige versies lijken wel erg op elkaar. Of niet? &Klevering en Hema hebben het aan de rechter voorgelegd.
Je kunt het wel raden: bovenstaande voorbeelden zijn beide geen inbreuk op het auteursrecht, omdat alleen de stijl is overgenomen. Een kind in het gras met een wolkenlucht erachter is slechts een idee. Je ziet dat het beide keren anders is uitgevoerd. Ook de sfeerlichthouders maakten geen inbreuk. Onder meer omdat het materiaal anders was. Het dunne porselein van &Klevering laat licht door, terwijl de metalen bakjes van Hema dat niet doen. Ook de afmetingen waren wat verschillend. De vorm was natuurlijk ook net iets te eenvoudig om daar een hoge bescherming van het auteursrecht op te krijgen.
Je mag de stijl wel kopiëren, maar niet de exacte uitvoering
Binnen een stijl moet er natuurlijk nog steeds een bepaald werk gemaakt worden. Als dat werk exact wordt nagemaakt, is dat natuurlijk wel een inbreuk op auteursrecht. Er is dan namelijk meer dan alleen de stijl overgenomen.
Gerdine Duijsens en Theo Broeren schilderen in dezelfde stijl. Zelfs El van Leersum schildert ‘dikke dames’. De een misschien wat grover en de ander wat cartoonesker, maar de stijl is herkenbaar. Duijsens en Broeren raakten daarover en in geschil. Tot aan de Hoge Raad werd er geprocedeerd. Daaruit werd duidelijk dat Broeren in dezelfde stijl mocht blijven schilderen, maar dat de rechtbank correct heeft gezegd dat sommige specifieke werken wel inbreuk maken.
Onderstaand zie je bijvoorbeeld twee schilderijen, waarbij de versie van Broeren wel inbreuk maakte op die van Duijsens.
Kijk ook eens naar deze stoelen. Links Piet Hein Eek en rechts nagemaakt. Dit is wel een inbreuk op auteursrecht. Dat beide sloophout hebben gebruikt is geen probleem en natuurlijk heeft een stoel bepaalde kenmerken om er überhaupt voor te zorgen dat het een goede stoel is, maar hier is alles hetzelfde. De poten hebben dezelfde vorm en zijn op dezelfde wijze aan de buitenkant bevestigd. De stoel is wit, maar de leuningen ongekleurd. Zo kan ik eindeloos doorgaan over wat er precies hetzelfde is. De maker had het idee wel mogen overnemen, maar had moeten afwijken waar dat mogelijk was.
Alleen de uitwerking is beschermd
Een stijl, idee of concept op zichzelf zijn dus niet beschermd. Alleen de specifieke uitwerking daarvan wel. Het idee voor een foto, een script of een nieuw liedje is dus niet beschermd. Maar zodra de foto is gemaakt, de eerste versie van het script is geschreven en de noten van het liedje op papier staan, is het wel beschermd. Dan is er een specifiek werk waarmee vergeleken kan worden. Dat het zich misschien nog in de schetsfase bevindt, maakt daarvoor niet uit. Schetsen zijn ook beschermd door het auteursrecht. Een schets heeft alleen misschien een wat lagere bescherming.
Dat betekent dat je dus in het geval van een pitch niet meteen al je geheimen moet prijsgeven. Een pitch is een voorstel of een concept, maar waarbij het nog op vele verschillende manieren uitgewerkt kan worden.
