Auteursrecht: Je kunt geen inbreuk maken op een stijl

Geen auteursrecht op stijl

Op stijl rust geen auteursrecht. Of zoals de Hoge Raad dat zegt: “De Auteurswet geeft geen exclusief recht aan degene die volgens een – hem kenmerkende – stijl werkt. Aan deze rechtspraak ligt de gedachte ten grondslag dat de auteursrechtelijke bescherming van abstracties als stijlkenmerken een ontoelaatbare beperking van de vrijheid van creatie van de maker zou meebrengen, en aldus een rem op culturele ontwikkelingen zou vormen.“

Zelfs als door het gebruik van die stijl sprake is van verwarring, is dat nog geen inbreuk op auteursrecht. Het is zelfs geen slaafse nabootsing. Je kunt dus niets doen tegen iemand die in dezelfde stijl werkt of die volgens hetzelfde concept werkt.

Inbreuk of zelfde stijl?

In 2016 werd gesuggereerd dat Elizabeth Koning inbreuk zou maken op de portretten van Loretta Lux. Onder meer vanwege de gebruikte wolkenluchten en blikken van de kinderen en soms ook vanwege het kleurgebruik.

‘Terug in Nederland, in 2005, neemt Elizabeth Koning zelf de camera op. “In de fotografie, of nog preciezer de portretfotografie, komt voor mij alles samen en vind ik het ideale medium voor de uitdrukking van mijn door de jaren heen gevormde visie op kunst en esthetiek“. Geïnspireerd door fotografen als Ruud van Empel, Rieneke Dijkstra en de Duitse Loretta Lux, ontwikkelt Elizabeth Koning als autodidact al snel een heel eigen beeldtaal,’ staat te lezen op de site van Elizabeth Koning.

Een kind in het gras met een wolkenlucht erachter is slechts een idee. Je ziet dat het beide keren anders is uitgevoerd. Alleen (een deel van de) stijl is overgenomen.

Nog een voorbeeld: sfeerlichthouders. Hema staat erom bekend trends te volgen en daar snel op in te spelen door populaire producten na te maken. Wel altijd net iets anders dan het origineel. Deze tulpvormige versies lijken wel erg op elkaar. Of niet? &Klevering en Hema hebben het aan de rechter voorgelegd.

Boven: &Klevering porceleinen, tulpvormige sfeerlichthouders. Onder: metalen, tulpvormige bakjes voor nootjes of een kaarsje, van Hema.

Ook de sfeerlichthouders maakten geen inbreuk. Onder meer omdat het materiaal anders was. Het dunne porselein van &Klevering laat licht door, terwijl de metalen bakjes van Hema dat niet doen. Ook de afmetingen waren wat verschillend. De vorm was natuurlijk ook net iets te eenvoudig om daar een hoge bescherming van het auteursrecht op te krijgen.

Je mag de stijl wel kopiëren, maar niet de exacte uitvoering

Binnen een stijl moet er natuurlijk nog steeds een bepaald werk gemaakt worden. Als dat werk exact wordt nagemaakt, is dat natuurlijk wel een inbreuk op auteursrecht. Er is dan namelijk meer dan alleen de stijl overgenomen.

Gerdine Duijsens en Theo Broeren schilderen in dezelfde stijl. Zelfs El van Leersum schildert ‘dikke dames’. De een misschien wat grover en de ander wat cartoonesker, maar de stijl is herkenbaar. Duijsens en Broeren raakten daarover en in geschil. Tot aan de Hoge Raad werd er geprocedeerd. Daaruit werd duidelijk dat Broeren in dezelfde stijl mocht blijven schilderen, maar dat de rechtbank correct heeft gezegd dat sommige specifieke werken wel inbreuk maken.

Kijk ook eens naar deze stoelen. Links Piet Hein Eek en rechts nagemaakt. Dit is wel een inbreuk op auteursrecht. Dat beide sloophout hebben gebruikt is geen probleem en natuurlijk heeft een stoel bepaalde kenmerken om er überhaupt voor te zorgen dat het een goede stoel is, maar hier is alles hetzelfde. De poten hebben dezelfde vorm en zijn op dezelfde wijze aan de buitenkant bevestigd. De stoel is wit, maar de leuningen ongekleurd. Zo kan ik eindeloos doorgaan over wat er precies hetzelfde is. De maker had het idee wel mogen overnemen, maar had moeten afwijken waar dat mogelijk was.

Alleen de uitwerking is beschermd

Een stijl, idee of concept op zichzelf zijn dus niet beschermd. Alleen de specifieke uitwerking daarvan wel. Het idee voor een foto, een script of een nieuw liedje is dus niet beschermd. Maar zodra de foto is gemaakt, de eerste versie van het script is geschreven en de noten van het liedje op papier staan, is het wel beschermd. Dan is er een specifiek werk waarmee vergeleken kan worden.

Dat het zich misschien nog in de schetsfase bevindt, maakt daarvoor niet uit. Schetsen zijn ook beschermd door het auteursrecht. Een schets heeft alleen misschien een wat lagere bescherming.

Let op dat het niet zozeer gaat om het aantal verschillen of een percentage dat verschilt, maar of de zogenaamde totaalindrukken verschillen en of de ‘auteursrechtelijk beschermde trekken’, ofwel de creatieve onderdelen, zijn overgenomen.

Dat betekent dat je dus in het geval van een pitch niet meteen al je geheimen moet prijsgeven. Een pitch is een voorstel of een concept, maar waarbij het nog op vele verschillende manieren uitgewerkt kan worden. Daarom wordt er bij een pitch vaak een geheimhoudingsverklaring (NDA) getekend.

Wat kun je wel doen tegen namaak?

Uiteraard kun je een andere partij altijd aanspreken op namaak.

Bekijk altijd eerst goed:

• Is het een inbreuk op auteursrecht?
• Is het slaafse nabootsing?
• Is het een inbreuk op een (geregistreerd) modelrecht?
• Is het een inbreuk op een merk?

In de vier bovenstaande gevallen kun je iemand aanspreken op een inbreuk en vorderen dat het namaakproduct van de markt gehaald wordt of een werk wordt vernietigd en niet meer gepubliceerd wordt.

In andere gevallen kun je iemand uiteraard wel aanspreken op de gelijkenissen, ook als je niet zeker weet of het wel een inbreuk oplevert. Onderhandelen en met elkaar in gesprek gaan kan immers ook zonder rechtszaak.