Wat zijn de regels van de straatfotografie en andere fotografie in het openbaar? Het is in elk geval alles behalve zwart-wit. Als je ergens mag fotograferen, betekent dat namelijk nog niet dat die foto ook gepubliceerd mag worden. En als een foto al gepubliceerd mag worden, wil dat nog niet zeggen dat deze in elke context gepubliceerd mogen worden.
Weten hoe dit zit na dat de AVG op 25 mei 2018 van kracht werd? Lees dan de blogpost ‘Mag je nog foto’s maken na de AVG?‘
Waar mag je fotograferen?
In de basis: overal. Vooral in publieke ruimten. Tenzij er beperkingen gelden. In (semi-) besloten ruimtes kunnen bijvoorbeeld huisregels gelden. Denk aan gebouwen, ook als deze van de overheid zijn of op een andere manier vrij toegankelijk zijn. Maar ook een gebied dat afgezet is, bijvoorbeeld voor een festival. Ook als de politie een gebied afzet, mag je daar niet meer zomaar binnenlopen. Een perskaart kan daarop een uitzondering zijn, maar als het nodig is voor de ordehandhaving, mogen ze eisen dat je buiten de linten blijft staan. Vanachter dat lint, zou je overigens wel mogen fotograferen.
Heimelijk fotograferen
Als je al ergens binnen fotografeert, mag dat nooit heimelijk zijn. Dat wil zeggen dat duidelijk moet zijn dat er gefotografeerd wordt. Bijvoorbeeld omdat je er rondloopt met een opzichtige (grote) camera of omdat het op een andere manier duidelijk wordt gemaakt, bijvoorbeeld door een bordje bij de ingang. Vooral het filmen en fotograferen met een bodycam, google glass of telefoon kan heimelijk zijn.
Foto’s vanaf de heup schieten is meestal dus geen probleem, omdat het gewoon op een openbare plaats is. Je moet er alleen mee uitkijken wanneer je dat doet op plaatsen die besloten zijn of waarvan je denkt dat mensen daar wel het gevoel zullen hebben of kunnen hebben dat ze daar niet door veel mensen gezien worden.
Wat mag je fotograferen
Hier geldt ook weer: alles en iedereen, tenzij er sprake is van een uitzondering. Meestal is het fotograferen zelf het probleem nog niet, maar het publiceren wel. Fotograferen is verveelvoudigen. Dat wil zeggen dat het auteursrecht ook een rol kan spelen. Bijvoorbeeld wanneer het gaat om kunst en architectuur, maar denk ook aan kostuums, spandoeken, theaterbouw, choreografie. Daarnaast heb je mogelijk te maken met het portretrecht. Dat speelt eigenlijk pas bij het publiceren van de portretten.
Auteursrecht tot 70 jaar na de dood
Zoals gezegd is elke fotografie een verveelvoudiging van iets. Als het een verveelvoudiging is van iets waar auteursrecht op rust, dan is die verveelvoudiging niet zonder meer toegestaan. Er is toestemming nodig van de auteursrechthebbende of er moet een uitzondering zijn opgenomen in de wet. Van alles waar het auteursrecht op verlopen is, mogen uiteraard wel foto’s gemaakt worden. In de EU vervalt het auteursrecht 70 jaar na de dood van de maker. Soms weet je niet wanneer de maker is overleden, maar je kunt er grofweg rekening mee houden dat alle werken die nog geen 100 jaar oud zijn, auteursrechtelijk beschermd zijn.
Panoramavrijheid
Panoramavrijheid gaat over het wel of niet mogen fotograferen van (moderne) architectuur en permanente kunst. Veel van het auteursrecht en portretrecht is Europees geregeld, maar over de panoramavrijheid mocht elk land zelf beslissen. Tot juli 2016 bestond er bijvoorbeeld in België geen panoramavrijheid.
Voorbeeld: Eiffeltoren
Zo is het auteursrecht op de Eiffeltoren bijvoorbeeld vervallen. De Eiffeltoren mag dus gewoon gefotografeerd worden. Op de lichtshow rust echter wel nog een auteursrecht, waardoor de Eiffeltoren in het donker, terwijl de lichtshow speelt, niet gefotografeerd mag worden.
Beeldende kunst en bouwwerken die gemaakt zijn om permanent ter plaatste te blijven, mogen gefotografeerd worden, zoals zij zich daar bevinden. Dat fotograferen (en de foto’s vervolgens uitgeven of publiceren). Al te veel photoshoppen of fotograferen met een fish-eye lens zal niet altijd mogen. Het fotograferen van kunst mag alleen wanneer het permanente kunst is. Geen tijdelijke tentoonstellingen en ook geen tijdelijke graffiti dus.
Incidentele verwerking
Incidentele verwerking mag je zien als auteursrechtelijk beschermde werken die ‘per ongeluk’ in de foto voorkomen. De werken zijn van ondergeschikt belang in de foto. De tijdelijke kunst in de achtergrond, de graffiti op een voorbijrijdende tram een (deel van) een spandoek dat door iemand omhoog gehouden wordt tijdens een demonstratie en meer van dit soort zaken. Omdat bij incidentele verwerking de verveelvoudiging van ondergeschikt belang is, is het geen inbreuk op auteursrecht.
Portretten maken zonder toestemming
In principe mogen overal portretten gemaakt worden. Ook zonder opdracht en zonder toestemming. Zolang het maar niet heimelijk is en het niet tegen huisregels ingaat. Die foto’s mogen echter niet zomaar openbaar gemaakt worden. En daar gaat het vaak fout.
Voorbeeld: Vondelpark-Arrest
Een van de belangrijkste arresten over portretrecht is meteen een goed voorbeeld. Het gaat hier om een onschuldige foto van twee jongeren, gemaakt in het Vondelpark. Een jaar later verschijnt de foto in de Nieuwe Revu bij een artikel over zomerliefdes, tussen foto’s van andere stelletjes. Het puberstel is inmiddels uit elkaar. Volgens de Hoge Raad en later het Hof Amsterdam bood het Vondelpark toch enige beschutting en hadden de pubers niet hoeven verwachten dat zij daar zo gefotografeerd zouden worden en dat deze foto in een groot tijdschrift gepubliceerd zouden worden. Omdat er zinnen bij stonden als ‘Kleine neukertjes en zonaanbidders’ en ‘Coke, hash en weed en een kransje gevlochten madeliefjes’, werd de foto volgens het Hof getrokken in een sfeer van erotiek. Zo werd de wellicht onschuldige foto toch te intiem en te veel in verband gebracht met zaken waarmee de pubers niet geassocieerd hadden hoeven worden. De foto had niet gepubliceerd mogen worden.
Zo kunnen onschuldige foto’s opeens toch niet meer onschuldig zijn door de wijze waarop het is gepubliceerd. Dat kan te maken hebben met de context, maar ook met de persoon of het medium dat de foto publiceert. Zo wil niet iedereen geassocieerd worden met bepaalde politieke partijen en hoeven ze gebruik van hun portret ook niet te dulden.
Portretten publiceren
Het lastige hier, is dat je als fotograaf niet altijd wat te zeggen hebt over hoe een portret openbaar gemaakt wordt en dat je niet altijd weet hoe een portret gebruikt zal worden. Het is daarom ook de openbaarmaker die aansprakelijk gesteld kan worden voor onrechtmatige publicaties van portretten.
Daar heb je als fotograaf geen last van, zou je zeggen. Toch is dat niet helemaal waar. Meestal is het weliswaar geen probleem om de foto’s zelf te publiceren op social media of op te nemen in een portfolio, vooral zonder context of alleen met wat feitelijkheden zoals een plaats, datum en evenement. Zodra de foto wordt opgenomen in een beeldbank of er op een andere manier een licentie wordt gegeven aan bijvoorbeeld een krant, moet de fotograaf er meestal voor in staan dat de foto werkelijk gepubliceerd kan worden. Eventuele schade wordt op de fotograaf verhaald. Omdat je echter nooit exact weet wat bijvoorbeeld de bijschriften zullen worden, kun je daar helemaal niet voor in staan. Het is dus belangrijk voor dat deel niet te tekenen en daar andere, heldere afspraken over te maken.
Straatfotografie is veelzijdig
Bij straatfotografie heb je dus te maken met vele verschillende onderdelen van het auteursrecht én van het portretrecht. Over het algemeen zou je kunnen zeggen dat je best de foto’s kunt maken en je achteraf kunt bepalen of je die foto’s wel kunt publiceren. Dat is wat te kort door de bocht, zeker met betrekking tot het heimelijk fotograferen of het hebben van beelden die heimelijk zijn gemaakt, want dat is in de meeste gevallen een misdrijf en dus strafbaar.
Lees ook: