“Platter & dikker is een confronterend boek over heb- en vraatzucht, over hufterigheid, agressie, consumentisme en exhibitionisme.” Als je dit gelezen hebt en daarna door het boek bladert en naar de foto’s kijkt, dan denk je dat de tekst over die foto’s gaat, toch?
Een man die aanwezig was op een Harley Davidson dag in Rotterdam werd daar in vol ornaat door Roel Visser geportretteerd. Dat portret kwam in het boek Platter & Dikker terecht. Daar was de man niet blij mee. Hij was niet vraatzuchtig, hufterig of agressief en het was ook niet zijn bedoeling exhibitionistisch te zijn. Kortom: hij wilde ook niet met die woorden in verband worden gebracht, en ging naar de rechter om het boek tegen te houden en schadevergoeding te eisen.
Boek: Platter & Dikker
Het boek Platter & Dikker werd uitgebracht in 2011 en bestaat uit 60 foto’s van Roel Visser en een essay van 30 pagina’s van H.J.A. Hofland. Het boek wordt op de achterzijde als volgt omschreven:
“Wat is er mis in Nederland? De nieuwe rijken etaleren als nooit tevoren hun bezittingen, obesitas is de nieuwe volksziekte en agressie en geweld zijn normale aspecten van het dagelijks leven.
‘De nieuwe mens is overal. Hij is dikker. Hij praat harder en vlugger maar niet duidelijker. Hij steekt zijn middelvinger op, hij is eerder bereid een medemens uit te schelden, op zijn gezicht te slaan. Hij zal iedereen laten weten dat hij hier op aarde is. Respect!’
In een dubbelessay nemen journalist H.J.A. Hofland en fotograaf Roel Visser de excessen van de welvaart onder de loep. Hofland schetst de contouren van de Nieuwe Mens die sinds een halve eeuw in de westerse samenleving tot ontwikkeling is gekomen. Zijn constateringen stemmen niet vrolijk. Roel Visser ging met zijn Leica naar voetbalvelden, snackbars, eerstehulpposten, Miljonair Fairs en strandtenten, en maakte verontrustende foto’s.
Platter & dikker is een confronterend boek over heb- en vraatzucht, over hufterigheid, agressie, consumentisme en exhibitionisme.”
Te schande gezet en belachelijk gemaakt
De man op de foto was ooit de zwaarste man van Nederland. Naar eigen zeggen gaat hij als geen ander gebukt onder zijn zwaarlijvigheid en wordt hij in het boek publiekelijk te schande gezet en belachelijk gemaakt, omdat hij wordt geassocieerd met woorden als agressie, hufterigheid en vraatzucht.
Het gaat de geportretteerde niet om de foto an sich, maar om de context waar deze in is geplaatst.
In het portretrecht, bij portretten die niet in opdracht zijn gemaakt, draait het om de belangenafweging tussen het privacybelang van de geportretteerde en de vrijheid van meningsuiting van de auteurs van het boek. De context speelt daar dus ook een rol bij.
Presentatie van de geportretteerde
Volgens het Hof Amsterdam 1 speelt in de belangenafweging ook een rol hoe de geportretteerde zichzelf presenteert.
“Door zich pontificaal op de openbare Harley Davidson-dag te vertonen en zijn zwaarlijvigheid en zijn tatoeages als het ware in volle glorie te etaleren voor het daar aanwezige publiek, kon hij in redelijkheid verwachten dat hij, niet tersluiks maar in alle openheid, gefotografeerd zou worden.
De foto toont geportretteerde zoals hij is en zoals hij klaarblijkelijk gezien wil worden.
Door die opstelling hoefde de auteurs in redelijkheid niet te begrijpen dat geportretteerde lijdt onder zijn zwaarlijvigheid, hoe belastend dit overigens voor hemzelf kan zijn.”
Als je een portret publiceert, moet je namelijk ook rekening houden met de geportretteerde, waar het portret is gemaakt, en welke mate van privacy de geportretteerde dus had mogen verwachten. 2
Geen positieve context
Het Hof geeft toe dat de context niet positief is. Het essay, de andere foto’s in het boek en de tekst op de achterkant van het boek, zorgen inderdaad voor een negatieve context.
Hofland noemt morbide obesitas in dit boek ‘wanstaltig vet’
De geportretteerde heeft daarom wel degelijk een belang om zijn persoonlijke integriteit en zijn reputatie te beschermen.
Maar de negatieve context op zichzelf is nog niet genoeg om te spreken van een redelijk belang, waardoor hij zich tegen publicatie van het portret kan verzetten. De belangenafweging moet nog gemaakt worden.
Redelijk belang: de omstandigheden afgewogen
De portretfoto’s zijn volgens het Hof nodig om dat wat Hofland beschrijft, nodig om het tijdsbeeld goed te kunnen schetsen.
Kennelijk speelt ook nog mee dat Hofland een journalist met een prijzenkast is.
Daarnaast vindt het Hof het van belang dat de tekst niet direct op de geportretteerde slaat, maar dat de foto slechts als voorbeeld dient van wat er in het essay wordt besproken. Daarnaast wordt de geportretteerde niet bij naam genoemd.
Dat de geportretteerde zichzelf op deze manier openlijk aan het publiek vertoont, wordt hem door het Hof ook verweten.
Daar staat bovendien tegenover dat de auteurs recht op vrijheid van meningsuiting hebben. Juist ook om een maatschappelijk fenomeen te kunnen bespreken. De geportretteerde moet daarom in dit geval accepteren dat hij in het boek geassocieerd wordt met teksten en met andere personen, waarmee hij niet geassocieerd wil worden.
Het portretrecht is geen vetorecht. Het draait om de belangenafweging. Die valt hier negatief uit voor de geportretteerde. Hij heeft geen redelijk belang zich te verzetten tegen het publiceren van zijn portret in het boek Platter & Dikker.
Het belang van degene die zich op een voor het publiek vrij toegankelijke plaats op een opvallende wijze manifesteert zal over het algemeen niet opwegen tegen het belang van diegene die de foto wil gebruiken.
Het Hof overweegt daarbij bovendien: “Het hof merkt in dit verband op dat het – bij het voorkomen van de publicatie van een foto betrokken – belang van degene die zich op een voor het publiek vrij toegankelijke plaats op een opvallende wijze manifesteert (en er kennelijk geen bezwaar tegen heeft om op die wijze gezien en gefotografeerd te worden) over het algemeen niet zal opwegen tegen het belang van diegene die de foto wil gebruiken ter illustratie van een aan die wijze van manifestatie gewijde beschouwing, ook indien deze beschouwing kritisch van aard is.”
De uitspraak komt er uiteindelijk op neer dat de foto gewoon in het boek mag blijven. De foto is een natuurgetrouwe weergave van de situatie, de tekst die erbij hoort is weliswaar kritisch, maar wederom een beschouwing van de situatie. Zulke kritische noten mogen geïllustreerd worden met beelden, die eventueel als voorbeeld kunnen dienen.
Vrij toegankelijke plaats
Mag je alle mensen overal fotograferen?
Hier was van belang dat het een ‘vrij toegankelijke plaats’ was. De geportretteerde had er dus zelf ook al rekening mee moeten houden dat hij daar gefotografeerd zou kunnen worden. Meer dan ergens waar je meer privacy mag verwachten. Op een evenement kun je verwachten dat er foto’s worden gemaakt.
Bovendien kleedde hij zich opvallend, hij vertoonde zich pontificaal op het evenement, dus had hij er nog meer rekening mee moeten houden gefotografeerd te kunnen worden.
Wie mag je fotograferen?
Ben je fotograaf, dan weet je nu dat je mensen mag fotograferen als zij zich juist ‘etaleren’, opvallend kleden en zich duidelijk niet verstoppen. Ook als iemand schaars gekleed gaat of het in een andere opvallende situatie is. Belangrijk is uiteraard wel dat het gaat om een vrij toegankelijke plaats, zodat een geportretteerde er ook meer op bedacht zal (moeten) zijn dat hij/zij/x gefotografeerd kan worden.
Wil je zeker weten dat je een foto mag maken en publiceren? Dan maak je afspraken met de geportretteerde. Dat doe je het meest eenvoudig met een quitclaim.
Wees een grijze muis
Wordt je liever niet gefotografeerd? Kleed en gedraag je dan als grijze muis. Etaleer jezelf niet. Kleed en gedraag jezelf niet te opvallend. Maak jezelf niet het middelpunt. Trek geen aandacht.
Hoe meer jij je als grijze muis kleed en gedraagt, hoe meer privacy je mag verwachten. Maar houd er rekening mee dat je op elke vrij toegankelijke plaats gefotografeerd kan worden. Je hebt nergens recht op volledige privacy. Maar je kunt wel zelf eraan bijdragen om de weegschaal in de belangenafweging zo veel mogelijk jouw kant op te laten vallen.
Vragen over portretrecht?
Heb je vragen over portretrecht? Boek een Oploskoffie of volg de Law Talk Masterclass Portretrecht.
- Hof Amsterdam 15-05-2012, ECLI:NL:GHAMS:2012:BW5768, Platter & Dikker
- Zie bijvoorbeeld Vondelparkarrest HR 01-07-1988, ECLI:NL:PHR:1988:AB7688 en Turks Dansfeest Rb. Rotterdam 26-11-2008, ECLI:NL:RBROT:2008:BG7976
