Ben jij gewoon een burger en word je op de foto gezet? Mag deze dan gepubliceerd worden door media? Privacy staat natuurlijk voorop, maar vrijheid van meningsuiting is ook een grondrecht. Deze twee kunnen botsen of overlappen. Er moet dan een belangenafweging gemaakt worden om te bepalen welk recht in dat geval zwaarder weegt.
Voor informatie over zelf portretten van anderen publiceren op social media, lees de blogpost over foto’s van kinderen publiceren op Facebook.
Portretrecht vs vrijheid van meningsuiting
Portretrecht is een vorm van privacy. Het is een grondrecht, geregeld in o.a. artikel 8 EVRM en artikel 10 Grondwet. Het portretrecht is nog eens specifiek geregeld in artikelen 19 – 21 Auteurswet. In de Auteurswet wordt een onderscheid gemaakt tussen portretten die in opdracht zijn gemaakt en portretten die niet in opdracht van de geportretteerde zijn gemaakt.
Bij portretten die niet in opdracht van de geportretteerde zijn gemaakt geldt zowel volgens de Auteurswet als volgens het EVRM en de Grondwet een belangenafweging gemaakt moet worden. Die afweging is er een tussen het privacy-/portretrecht van de geportretteerde en het recht van de ander.
Als het gaat om het publiceren van het portret in een krant of tijdschrift of andere media, dan maken deze media gebruik van hun recht op vrijheid van meningsuiting. Dat omvat ook de persvrijheid en informatievrijheid. Dit zijn ook grondrechten.
De grondrechten kunnen dus botsen. Het is dus ook niet ‘waar het recht van de een begint, houdt het recht van de ander op’. Dat zou immers afhangen bij welk recht je dan begint te redeneren. En dat is precies waar het vaak misgaat. Er moet dus een belangenafweging gemaakt worden tussen de twee grondrechten.
Platter en Dikker
Deze foto verscheen in het boek Platter & Dikker en was ook te zien bij De Wereld Draait Door, toen het boek daar besproken werd.
Daar was deze man niet blij mee en hij spande een rechtszaak aan. Deze verloor hij.
Over deze rechtszaak schreef ik in 2012 al een kort artikel.
Vondelpark
Een klassieker in het portretrecht is het zogenaamde Vondelpark arrest. Dit gaat over een foto die groot werd gepubliceerd in een artikel van Nieuwe Revu over de vier seizoenen in het Vondelpark.
De twee jongeren hadden een relatie toen de foto gemaakt werd, maar deze werd pas veel later gepubliceerd. De relatie was toen alweer over. Bovendien stond de foto tussen andere foto’s en teksten over hoe het Vondelpark juist een vrijplaats is voor vanalles.
Daarom kon het meisje, dat de rechtszaak aanspande, haar gelijk halen. Ze had in het Vondelpark juist meer privacy mogen verwachten. Het publiceren van deze foto, vooral in deze context, was wel een inbreuk op de privacy van het meisje. Daar kon het recht op vrijheid van meningsuiting niet tegenop wegen.
Joggende moeder
Deze vrouw werd gefotografeerd terwijl ze aan het joggen was. Ze luistert waarschijnlijk naar muziek. In elk geval heeft ze oortjes in.
De Consumentenbond vond dit daarom wel een mooie illustrerende foto bij een test over mp3-spelers. De vrouw was daar niet zo blij mee, spande een rechtszaak aan én ging daarna nog in hoger beroep.
Maar ze verloor. Mede omdat de foto onschuldig was. Er werd niet gevonden dat de korte, strakke sportkleding dat anders maakte. De Consumentenbond moest bovendien de mogelijkheid hebben om een foto van de werkelijkheid te gebruiken.
Overigens verschillen juristen van mening of de uitspraken over de joggende moeder wel juist waren. Zo zou de foto onvoldoende bijdragen aan het publieke debat, waardoor een beroep op de vrijheid van meningsuiting niet had mogen slagen. Ook niet wanneer het een onschuldige foto is.
Schiphol
Wegens een dreiging werd Schiphol enkele dagen extra beveiligd. Auto’s die daar aan kwamen rijden, werden gecontroleerd. Zo ook van deze jongen.
Een nieuwswaardig onderwerp. Dat vond de Volkskrant ook. Maar dat maakt het recht op vrijheid van meningsuiting nog niet onbegrensd. De foto zelf en met name door de tekst erbij, was er toch sprake van een inbreuk op het portretrecht.
Lees over deze zaak ook een eerder artikel: Volkskrant mocht de foto bij Schiphol écht niet publiceren.
Publiek debat
Voor een beroep op de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid, moet er in elk geval sprake zijn van een publiek debat waar de foto een bijdrage aan levert.
Denk aan nieuws. Hoe nieuwswaardiger de foto, hoe meer het bijdraagt aan het publiek debat en hoe meer er dus ook mag. Maar zoals je merkte, is ook dat recht niet onbegrensd.
Andersom is het zo dat het geen ‘hard nieuws’ hoeft te zijn om een portret te mogen publiceren. Het gaat erom dat het bijdraagt aan het publiek debat. Daarbij moet ook rekening gehouden worden met de foto zelf en de context. Maken deze de inbreuk op het privéleven groter?
Het blijft dus een belangenafweging, die per publicatie gemaakt zal moeten worden. Van een foto kun je vooraf daarom niet zeggen of het nooit of altijd gepubliceerd zal mogen worden.
Toestemming met een quitclaim
Zeker weten dat je goed zit? Vraag dan aan de geportretteerde om toestemming voor de publicatie van het portret. Het liefst leg je dit natuurlijk vast in een overeenkomst. Dit wordt ook wel een quitclaim, model release form, portretovereenkomst of toestemmingsverklaring genoemd.
