Portretrecht: in opdracht of niet in opdracht?

Het portretrecht is het recht van een geportretteerde om publicatie van het portret te voorkomen. Er zijn twee verschillende situaties: het portret is in opdracht of ten behoeve van de geportretteerde gemaakt of het portret is juist niet in opdracht, maar misschien wel met toestemming, gemaakt. Deze twee verschillende situaties leveren ook verschillende situaties op.

Wat is een portret?

Wanneer is er sprake van een portret? Dat is al het geval wanneer iemand herkenbaar in beeld is gebracht.

Dat kan dus ook bij (grote) groepen, straatfotografie, illustraties, lookalikes, satire etc. het geval zijn.

Kleding, haardracht, omgeving, houding, beweging etc. kan daarom allemaal meespelen.

Portretrecht in opdracht

Er is sprake van een portret in opdracht, wanneer de opdracht voor het maken van het portret door of vanwege de geportretteerde is gegeven, of de opdracht ten behoeve van de geportretteerde is gegeven.

Een opdracht van een tijdschrift, krant, website, stichting, bedrijf of organisatie om iemand anders te portretteren is dus nog lang niet een opdracht vanwege of ten behoeve van de geportretteerde.

Bij een portret in opdracht mag de geportretteerde, als deze het portret heeft, verveelvoudigen, maar niet openbaar maken. Voor het verveelvoudigen is dus geen toestemming van de auteursrechthebbende nodig.

Fotoportret publiceren in krant of tijdschrift

Als er een fotoportret is, dus geen andere vormen van portretten, zoals een getekend portret, en deze is in opdracht van of ten behoeve van de geportretteerde gemaakt, dan mag die foto, mits met toestemming van de geportretteerde, gepubliceerd worden in een krant of tijdschrift. Een website met eenzelfde functie valt daar wat mij betreft ook onder.

Daar is dus geen toestemming van de fotograaf voor nodig!

Overigens mag die publicatie alleen met naamsvermelding gepubliceerd worden. Dat is overigens alleen zo wanneer de naam van de fotograaf ook al op of bij het portret vermeld stond. Heeft de fotograaf zelf niet aan naamsvermelding gedaan dan hoeft dat ook niet bij de publicatie in de krant of het tijdschrift.

lees ook: portretrecht bij opdrachtfotografie

Portret Mathijs Bouman op website Dutch News

In 2013 werden van Mathijs Bouman portretfoto’s gemaakt om te publiceren bij een interview. De foto’s zijn gemaakt in opdracht van de publicerende partij, maar, zegt Mathijs Bouman: “het was in mijn belang dat er goede foto’s bij een interview met mij zouden worden geplaatst, onder andere vanwege het promotionele karakter van een dergelijke publicatie voor mijn bedrijf.“

Mathijs Bouman schreef voor de (kleinschalige) nieuwswebsites Dutch News regelmatig artikelen. Mathijs Bouman leverde daarom aan Dutch News de portretfoto die in 2013 was gemaakt voor de publicatie van het interview. De portretfoto werd gepubliceerd bij 20 artikelen van Mathijs Bouman, maar zonder naamsvermelding van de fotograaf.

De fotograaf eiste daarom €3000,- aan schadevergoeding + volledige proceskostenvergoeding.

Bij het oorspronkelijke artikel, waarvoor het portret in 2013 was gemaakt, stond de naam van de fotograaf niet vermeld. Daarom hoeft Dutch News volgens de kantonrechter de naam van de fotograaf nu ook niet te vermelden. De naam stond eerder immers niet in of bij de foto.

De opdracht voor de foto is niet van Mathijs Bouman zelf afkomstig, maar van een derde. De portretfoto is echter wel (mede) ten behoeve van Mathijs Bouman gemaakt, onder meer vanwege het promotionele karakter van de publicatie ervan. Daarom is er sprake van een in opdracht gemaakt portret.

Dutch News had daarom alleen toestemming nodig van de geportretteerde, Mathijs Bouman, en niet van de fotograaf. Naamsvermelding was in dit geval niet nodig, omdat bij de oorspronkelijke publicatie de naamsvermelding ook ontbrak.

Naamsvermelding bij fotoportret

Om bij publicatie de naamsvermelding af te kunnen dwingen, is dus nodig dat de fotograaf zijn/haar eigen naam al op of bij het fotoportret heeft vermeld. Dat kan natuurlijk op meerdere manieren:

• watermerk
• naam op de foto (klein in de hoek)
• naam in IPTC-gegevens
• naam in bestandsnaam
• bij publicatie van het portret, ook door fotograaf of geportretteerde zelf, zorgen voor naamsvermelding

Aangezien er toch sprake is van een opdracht, kunnen er natuurlijk sowieso al meer afspraken gemaakt worden over het gebruik van het portret en het (laten) publiceren ervan. Zo kun je afspreken dat de geportretteerde het portret niet mag verstrekken aan een krant of tijdschrift, zonder de naam van de fotograaf te vermelden en te vertellen dat naamsvermelding nodig is.

Auteursrechthebbende mag portret niet publiceren

De auteursrechthebbende van een portret dat in opdracht is gemaakt, mag dat portret niet openbaar maken zonder toestemming van de geportretteerde.

Er moeten dus afspraken gemaakt worden over het mogen publiceren van het portret. Vooral wanneer je als auteursrechthebbende het portret wil publiceren, bijvoorbeeld omdat je het in je portfolio wil opnemen.

Als de opdracht door of vanwege de geportretteerde is gegeven, dan kan het opgenomen worden in de algemene voorwaarden. De auteurswet heeft het namelijk alleen maar over ‘overeenkomen’ en dat doe je ook met algemene voorwaarden. Is de opdracht echter alleen ten behoeve van de geportretteerde gegeven, dan heb je met de geportretteerde zelf nog geen overeenkomst. Je moet het dan apart regelen.

Een quitclaim is daarvoor altijd een goede oplossing. Dit is namelijk ook een overeenkomst waar van beide partijen de gegevens genoteerd worden en waarin opgeschreven staat hoe het portret gebruikt zal of mag worden. Eventueel kunnen daar natuurlijk ook nog wat zaken in opgenomen worden over wat de geportretteerde met het portret mag, naast het verveelvoudigen ervan.

Portret NIET in opdracht

Heel veel portretten worden helemaal niet in opdracht of ten behoeve van de geportretteerde gemaakt.

Denk aan straatfotografie, rechtbanktekeningen, evenementenfotografie, look-a-likes, (satirische) cartoons, documentaire en journalistieke fotografie of video, zoals straatinterviews en overvalsjournalistiek en andere soorten fotografie en video waarbij de portretten zonder opdracht van de geportretteerde worden gemaakt.

Het zou overigens wél zo kunnen zijn dat de geportretteerde meewerkt aan het maken van een portret en zelfs toestemming geeft voor het maken van het portret.

Geen publicatie bij redelijk belang geportretteerde

Portretten die niet in opdracht zijn gemaakt, mogen door de auteursrechthebbende en anderen, niet openbaar gemaakt worden wanneer de geportretteerde een redelijk belang heeft om zich tegen de openbaarmaking te verzetten.

Dat redelijk belang is de uitkomst van een belangenafweging. Wie publiceert heeft daar op de een of andere manier belang bij. Vaak is dat de vrijheid van meningsuiting. Maar de geportretteerde heeft natuurlijk juist een eigen, vaak tegenovergesteld belang: het recht op een privéleven.

Het recht op de vrijheid van meningsuiting en het portretrecht zijn twee grondrechten. Die moeten tegen elkaar worden afgewogen. Daarbij moet je alle omstandigheden meewegen.

Bijvoorbeeld:

• Wat voor soort portret is het? Onschuldig, suggestief, naakt?
• Wat is de context waarin het gepubliceerd wordt? Nieuws, column, satire?
• Wat is de verspreiding van de uiting? Lokaal, internationaal, print, online?

Toestemming voor maken ≠ toestemming voor publicatie

Let op dat toestemming voor het maken van een portret nog niet hetzelfde is als toestemming voor het publiceren van het portret.

Dat iemand dus meewerkt aan een straatinterview of bereid is stil te blijven staan voor portret of uit goed fatsoen meedoet met een selfie, wil nog niet zeggen dat die persoon ook toestemming geeft voor het publiceren daarvan. Laat staan voor het publiceren ervan op social media, waarbij het lastiger is het portret daar ook weer verwijderd te krijgen.