Portretrecht bij Opdrachtfotografie

Portretten in Opdracht

In het portretrecht wordt er onderscheid gemaakt tussen portretten die in opdracht en portretten die niet in opdracht zijn gemaakt. De grootste belemmering voor fotografen, zijn de portretten die in opdracht zijn gemaakt.

De vraag is allereerst wanneer er sprake is van een portret in opdracht. Het is namelijk niet zo dat alle portretten waar überhaupt een opdrachtgever bij betrokken is, meteen portretten in opdracht zijn in de zin van de Auteurswet. Een portret moet in opdracht van of ten behoeve van de geportretteerde zijn gemaakt. Dan is er sprake van een portret in opdracht.

Portret in opdracht

Wanneer de geportretteerde zelf de opdracht geeft is de situatie helder. Wanneer de opdracht komt vanuit een bedrijf om portretten te schieten van medewerkers voor de website en promotiemateriaal, dan is dat ook ten behoeve van die werknemers en is er sprake van een opdrachtsituatie. Een portret dat gemaakt moet worden om bij een interview te publiceren is dat ook.

Niet in opdracht

Maar het portretteren van modellen is geen portret in opdracht van of ten behoeve van dat model. Een model is ‘slechts’ het subject. Foto’s die tijdens een evenement worden gemaakt zijn ook geen portretten in opdracht. Ze zijn wellicht in opdracht van de opdrachtgever gemaakt, maar niet in opdracht of ten behoeve van de geportretteerde. Een portret zonder opdracht, maar met toestemming, zoals een straat portret, is nog geen portret in opdracht.

Afspraken met de geportretteerde

Bij een portret dat in opdracht is gemaakt, worden de auteursrechten van de fotograaf beperkt. Je mag opeens niet meer zomaar het portret verveelvoudigen en publiceren, zelfs niet voor je eigen portfolio. Het is belangrijk om afspraken te maken met de geportretteerde. Gebruik daarvoor gewoon de quitclaim of de modelvrijwaringsverklaring die je bijvoorbeeld ook voor TFP shoots gebruikt. Zorg er natuurlijk wel voor dat het formulier wordt aangepast naar deze specifieke situatie en zorg dat er duidelijk in vermeld staat wie er wat met de portretten mag doen.

Recht van de geportretteerde

Bij een in opdracht gemaakt portret heeft de geportretteerde rechten die de rechten van de fotograaf belemmeren. Dat zijn er met name twee:

• Het portret mag niet zonder toestemming van de geportretteerde openbaar worden gemaakt, ook niet door de fotograaf.
• Een fotografisch portret mag zonder toestemming van de fotograaf, worden gepubliceerd in een nieuwsblad of tijdschrift. Er moet dan wel toestemming zijn van de geportretteerde zelf én de naam van de fotograaf moet erbij vermeld worden.

De geportretteerde mag bovendien voor zichzelf en eventueel wat vrienden of familie wel afdrukken (laten) maken. ‘Huiselijke kring’ wordt dat ook wel genoemd. De geportretteerde mag de foto alleen niet openbaar maken. Naar mijn mening valt publicatie via Facebook, Instagram of LinkedIn hier niet onder. De ‘vriendengroep’ is vaak al zo groot dat het geen huiselijke kring meer is, bovendien worden er rechten aan deze social media kanalen gegeven, waarover de geportretteerde meestal niet eens zal beschikken. De geportretteerde mag de foto ook niet bewerken.

Overigens hoef je als fotograaf hier niet aan mee te werken. Als iemand het fotobestand nog niet heeft, hoef je die als fotograaf dus niet te verstrekken om het portret bijvoorbeeld in een nieuwsblad te laten afdrukken.

Wat mag de fotograaf met een portret?

Met een in opdracht gemaakt portret mag de fotograaf dus niets doen, tenzij er daarover afspraken zijn gemaakt tussen de fotograaf en de geportretteerde. Het gaat hier dus niet zozeer om afspraken met de opdrachtgever. Alhoewel die ook van belang zijn, want als de afspraak met de opdrachtgever is dat, om welke reden dan ook, de fotograaf de portretten niet in een portfolio op mag nemen, dan moet de fotograaf zich aan deze afspraak houden, ondanks de afspraken die misschien met de geportretteerde zelf zijn gemaakt. Maar zonder toestemming van de geportretteerde zelf mag de fotograaf het portret helemaal niet openbaar maken.

Toestemming voor het gebruik van het portret mag overigens gewoon mondeling, maar dat is niet verstandig omdat je een mondelinge overeenkomst niet kunt bewijzen. Vraag daarom toestemming per e-mail of liever nog, via een contract of een modelvrijwaringsverklaring. Zorg wel dat de toestemming zo specifiek mogelijk is. Als er later alsnog misverstanden ontstaan moet de rechter gaan bepalen wat er mogelijk is afgesproken of wat redelijk is en in die situatie kom je liever niet terecht.

Meerdere personen in een foto

Als er meerdere personen herkenbaar op een foto staan, zal van al die personen toestemming nodig zijn voor de openbaarmaking van de foto.
Een groot misverstand is dat als de groep maar groot genoeg is, er geen sprake meer is van een portret (en dus de toestemming niet nodig zou zijn). Dit is onjuist. Het gaat namelijk om de herkenbaarheid en dat staat los van het formaat van de groep personen.

Tot 10 jaar na de dood van de geportretteerde

Zoals het auteursrecht tot 70 jaar na de dood van de auteursrechthebbende blijft bestaan, zo geldt het portretrecht tot 10 jaar na de dood van de geportretteerde. In die tien jaar zal er toestemming nodig zijn van de nabestaanden en mogen zij dus ook de portretten nog verstrekken aan tijdschriften en nieuwsbladen. Ook hier geldt uiteraard dat als er meerdere personen op de foto staan er van alle geportretteerden of nabestaanden toestemming nodig is.

Politie

Voor onder meer de opsporing mag de politie (en andere overheidsinstanties) het portret gebruiken zonder toestemming van de fotograaf en zonder dat daarbij naamsvermelding vereist is. In sommige gevallen kan de politie zelfs beeldmateriaal vorderen. Dan ben je verplicht om een kopie van de beelden af te staan aan de politie. Daar staat een vergoeding tegenover, al moet je die wel zelf vragen en daar de administratie voor doen.

Geen vergoeding

Wanneer de geportretteerde het werk gebruikt volgens de mogelijkheden zoals hierboven beschreven, zelfs wanneer het portret wordt gebruikt door een nieuwsblad of tijdschrift, is niemand daarvoor een (extra) vergoeding verschuldigd aan de fotograaf. Daar is het immers juist een beperking van het auteursrecht voor. Let wel op dat de naamsvermelding verplicht is. Ontbreekt de naamsvermelding, dan zou je daar wellicht wel nog een vergoeding voor kunnen vorderen.