Hoe mag demonstratierecht beperkt worden?
Het demonstratierecht is een grondrecht, een mensenrecht. Dat is echter nog geen absoluut recht. Ofwel, het is niet zo dat voor het demonstratierecht alles maar moet wijken. Tegelijkertijd mag het demonstratierecht ook niet te gemakkelijk worden beperkt. Hoe werkt het?
In dit artikel:
- Demonstratierecht is een grondrecht
- Wanneer mag een grondrecht worden beperkt?
- Van EHRM mag je toch een snelweg blokkeren?
- Mag je een weg blokkeren ten behoeve van een demonstratie?
- Burgerlijke ongehoorzaamheid: mag je strafbare feiten plegen als dat nodig is voor je demonstratie?
- Mag een demonstratie vooraf verboden worden?
- Mag alles, als het een vreedzame demonstratie is?
- Maakt het onderwerp nog uit?
- Moet de overheid een demonstratie faciliteren?
- Hoe mag de Nederlandse overheid ingrijpen?
- Een redelijke locatie
- Welke straf krijg je voor een illegale demonstratie?
- Meer (achtergrond)informatie en bronnen
Demonstratierecht is een grondrecht
Het demonstratierecht staat in de Nederlandse Grondwet, artikel 9.
Artikel 9
- Het recht tot vergadering en betoging wordt erkend, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.
- De wet kan regels stellen ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden.
Dat er beperkingen mogelijk zijn, staat dus ook al in onze grondwet.
Het demonstratierecht staat ook in andere mensenrechtelijke verdragen, waaronder het EVRM, artikel 11. En ook daarin staat dat een beperking wel mag.
LawStories in je mailbox?
Wanneer mag een grondrecht worden beperkt?
Bij alle grondrechten is het zo dat ze mogen worden beperkt. Het zijn geen absolute rechten.
Een beperking moet altijd:
- bij wet zijn voorzien;
- noodzakelijk zijn in een democratische samenleving;
- in het belang zijn van de nationale veiligheid, openbare veiligheid, ter voorkoming van wanordelijkheden en strafbare feiten, voor de bescherming van gezondheid of goede zeden van anderen, of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen.
Bovenstaand is de regel uit het EVRM, waaronder dus ook artikel 11 dat het recht op vergadering en demonstratie regelt.
In Nederland is artikel 9 van de Grondwet nog iets specifieker over de beperkingen. Een wet in formele zin kan het demonstratierecht beperken, maar alleen in de volgende drie gevallen:
- ter bescherming van de gezondheid
- in het belang van het verkeer
- ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden
Hoe demonstraties georganiseerd mogen worden en welke regels gemeentes dan weer mogen stellen, is geregeld in de Wet openbare manifestaties (WOM). Zo is vaak nodig dat je van een demonstratie kennis geeft. Je moet hem aanmelden bij de gemeente. Dat is ondermeer nodig zodat de gemeente een demonstratie ordelijk kan laten verlopen en bijvoorbeeld maatregelen kan treffen als dat nodig is. Verbieden van een demonstratie mag daarom al, als er geen kennis van gegeven is. Verbieden mag verder alleen ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden.
Van EHRM mag je toch een snelweg blokkeren?
XR blokkeert regelmatig de A12 en andere (snel)wegen. Ze menen dat ze dit mogen, omdat het een ‘vreedzame demonstratie’ zou zijn én omdat ze menen dat van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) het blokkeren van een snelweg is toegestaan.
Nou zijn uitspraken van Europese instanties nooit zo absoluut. In deze uitspraken staan vooral de overwegingen. Wanneer en waarom iets wel of niet moeten zou kunnen of mogen. Er worden vooral criteria gegeven. Er zal in principe niet snel in staan dat iets altijd mag of nooit mag.
Kudrevičius e.a./Litouwen
De zaak waar XR graag naar verwijst is Kudrevičius e.a./Litouwen. 23 Dit gaat over een groep boeren die voor het Litouwse parlement demonstreerden. Als hun eisen niet werden ingewilligd, zouden ze op drie verschillende snelwegen gaan protesteren en deze wegen blokkeren. Ze kregen wel toestemming om steeds in de buurt van of naast deze wegen te demonstreren. Deze blokkades duurden ongeveer 24 uur per stuk.
De bescherming van artikel 11 EVRM
Het EHRM stelt dat artikel 11 van het EVRM alleen een vreedzaam protest toestaat. Daarbij mag dus geen geweld plaatsvinden. Het risico op wanordelijkheden door een demonstratie, maakt het demonstreren op zich nog niet verboden, maar zorgt er wel voor dat de overheid beperkingen op mag leggen, juist om die wanordelijkheden te voorkomen. 24
Verder overweegt het hof dat de blokkades geen bijgevolg waren van de demonstratie, maar dat juist de blokkades het doel op zich waren, om aandacht te krijgen voor hun problemen en om de overheid te dwingen tegemoet te komen aan de gestelde eisen. Het blokkeren van een snelweg en het beperken van anderen om hun gewone leven te leiden, wordt niet beschermd door artikel 11 EVRM. 25
Ingrijpen moet proportioneel zijn
In dit geval hadden een aantal demonstranten een gevangenisstraf opgelegd gekregen. De vraag is vooral of dat ingrijpen te ver ging of dat het wel proportioneel was. Het hof maakt duidelijk dat het in elk geval niet verboden is voor landen om aan demonstraties eisen te stellen en ze te onderwerpen aan een vergunningenstelsel. Het doel van dat stelsel moet wel vooral zijn om de overheid de kans te geven om redelijke en gepaste maatregelen te treffen om een goed verloop van de demonstratie te waarborgen. 26 In Nederland maakt de WOM mogelijk dat gemeentes eisen dat een demonstratie wordt gemeld. Als een demonstratie niet gemeld is, mag er ingegrepen worden. Dat ingrijpen moet volgens het EHRM wel proportioneel zijn en hangt dus af van de situatie. 27 Het is bijvoorbeeld niet zo dat een demonstratie ontbonden mag worden, enkel omdat deze niet was gemeld. 28
Het ontbinden van een demonstratie, vooraf gemeld of niet, en het vervolgen voor het niet melden van een demonstratie is weliswaar toegestaan, maar moet altijd afhangen van de specifieke situatie. Het ingrijpen bij een demonstratie en het vervolgen van demonstranten moet in alle gevallen proportioneel zijn.
Zo mogen demonstraties best ongemakkelijk zijn en het dagelijks leven enigszins hinderen. Niet elke belemmering van het dagelijks leven door een demonstratie, maakt dat de demonstratie verboden kan worden. Als het hinderen van het dagelijks leven onvermijdbaar is, dan moet dat geaccepteerd worden. Maar de overheid mag juist wel maatregelen treffen en aanwijzingen geven, zoals in locatie, tijdstip en manier van demonstreren, om de veiligheid te waarborgen en bijvoorbeeld ook ervoor te zorgen dat het verkeer voldoende kan doorstromen. 29
Een redelijk alternatief
De boeren in Litouwen hadden de mogelijkheid gekregen om op verschillende locaties en op verschillende wijzen te demonstreren. Ook 25 meter bij een snelweg vandaan. Het blokkeren van de snelwegen was geen bijkomstigheid van de demonstratie en was ook niet nodig om de demonstratierechten uit te kunnen oefenen. De blokkades hadden slechts het doel om aandacht en actie van de overheid te eisen. Door die blokkades werden echter rechten van anderen beperkt. Dat noemt het hof verwerpelijk en daarom was de strafrechtelijke vervolging in dit geval juist wel proportioneel. 30
Proportionele straf
De demonstranten hadden feitelijk een jaar lang een soort huisarrest gekregen, waarbij ze toestemming moesten vragen als ze hun huisadres voor meer dan 7 dagen wilden verlaten. Die toestemming kregen ze telkens wanneer ze daarom vroegen. Volgens het EHRM was deze sanctie daarom proportioneel. 31
Mag je een weg blokkeren ten behoeve van een demonstratie?
Als het blokkeren van een weg noodzakelijk is om je demonstratierecht uit te kunnen voeren, dan mag het. De blokkade moet dan het bijgevolg zijn van de demonstratie. Denk bijvoorbeeld aan het lopen van een bepaalde route, waardoor wegen tijdelijk niet bruikbaar zijn. Een gemeente mag daarbij wel aanwijzingen geven wat de route exact wordt, om zo het publiek zo min mogelijk te hinderen.
In de basis moet de organisatie van een demonstratie de locatie, datum, tijdstip en manier van demonstreren kunnen bepalen. Dat beperken mag alleen als dat noodzakelijk is ten behoeve van een van de belangen van lid 2, artikel 11 EVRM / lid 2, artikel 9 Grondwet. Dat komt in die zin altijd neer op een belangenafweging en het ingrijpen moet proportioneel zijn.
Als een bepaalde locatie belangrijk is, om zo in het zicht en binnen gehoorsafstand van bepaalde personen te zijn, mag dat niet zomaar gehinderd worden. 32
Burgerlijke ongehoorzaamheid: mag je strafbare feiten plegen als dat nodig is voor je demonstratie?
Nee. Het uitgangspunt is dat een strafbaar feit plegen niet mag, ook niet ten behoeve van een demonstratie. Dus geen ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’ om je punt te maken.
Dat is ook geen beperking van het demonstratierecht. Je mag immers nog steeds demonstreren.
Juist door van een demonstratie wel kennis te geven bij de gemeente, mag je met je demonstratie soms dingen doen, die anders verboden zouden zijn. Bijvoorbeeld wanneer je van de ene locatie naar de andere wil lopen, over een weg die normaal bestemd is voor voertuigen.
Of er mag bijvoorbeeld een podium worden geplaatst en muziek worden gespeeld of zelfs foodtrucks worden ingezet, terwijl dat anders ook niet zou mogen.
De overheid heeft ook geen actieve plicht om demonstraties mogelijk te maken, maar er moeten wel maatregelen getroffen worden om het uitoefenen van het demonstratierecht niet teveel te beperken. Daarbij moet ook rekening worden gehouden met rechten van anderen.
Het plegen van strafbare feiten belemmert meestal teveel de rechten van anderen.
Mag een demonstratie vooraf verboden worden?
Een demonstratie mag niet zomaar verboden worden.
Wat wel mag is het verbieden van het plegen van strafbare feiten. Als dus vooraf al duidelijk is dat er strafbare feiten gepleegd gaan worden, mogen die in de kiem gesmoord worden. Bijvoorbeeld toen duidelijk werd dat er demonstranten met auto’s een snelweg wilden gaan blokkeren. 33
Een ander voorbeeld is het vervolgen voor het opruien voor het blokkeren van de snelweg en het daarbij behorende gebiedsverbod. Dat was geen vervolging voor demonstreren of het verbieden van de demonstratie op zich. Het gaat enkel om de wijze van demonstratie en de gekozen locatie daarvoor. Dat is immers ook het enige dat strafbaar is. 34
Mag alles, als het een vreedzame demonstratie is?
XR noemt de demonstraties telkens vreedzaam. Ze bedoelen daarmee dat ze in principe geen geweld gebruiken, alhoewel het schoppen van een politieagent in het gezicht, kennelijk niet per se geschuwd wordt. 35
Vreedzaamheid is vooral een voorwaarde om überhaupt te mogen demonstreren. Een niet vreedzame demonstratie mag zonder meer verboden worden. Het is slechts het startpunt om te bepalen of de demonstratie door kan gaan.
Dat er niet per se geweld wordt gebruikt, betekent nog niet dat de demonstratie altijd toegestaan is. Als de demonstratie rechten en vrijheden van anderen beperkt, zoals het kunnen gebruiken van de snelweg, of wanneer het een onveilige situatie is of er risico bestaat op wanordelijkheden, mag de overheid ingrijpen wanneer dat proportioneel is.
Maakt het onderwerp nog uit?
In het geval van klimaatdemonstraties wordt vaak aangedragen dat de demonstraties toegestaan moeten zijn, ondanks dat er strafbare feiten worden gepleegd, simpelweg omdat het onderwerp te belangrijk is.
Dat zou betekenen dat we toch niet een algemeen demonstratierecht hebben, maar dat je bij het ene onderwerp meer rechten zou moeten krijgen dan bij andere. Zoals er ook gelijke behandeling gevraagd wordt bij de keuze om te vervolgen en hoe er dan vervolgd wordt, zo zou dus ook het recht om te demonstreren gelijk moeten zijn.
Het demonstratierecht kan geen privilege worden. Mag je dan wel demonstreren als je dat doet ten behoeve van een beter klimaat, maar niet als je tegen een windmolen in je achtertuin bent?
Het idee van het demonstratierecht is nu juist dat je op een bepaalde manier, met een groep mensen, je mening mag uiten op een locatie, ongeacht het aantal mensen dat het daarmee eens of oneens is.
Was het immers ook niet zo dat juist demonstraties voor verandering zorgden? En dat het vaak juist minderheden waren die de demonstraties aangejaagd hebben? De meeste mensen waren het ergens juist niet mee eens, tot er een demonstratie kwam.
Moet de overheid een demonstratie faciliteren?
Het recht op vergadering en demonstratie is vooral dat: een recht. De overheid mag dat recht niet zomaar beperken. Een zeer actieve plicht om een demonstratie te faciliteren is er niet, maar de overheid moet wel de vrijheid om te kunnen demonstreren waarborgen.
Dat betekent dus ook dat de overheid moet zorgen dat een demonstratie veilig kan verlopen. De overheid moet dus voorkomen dat er een onveilige situatie kan ontstaan als er bijvoorbeeld ook een tegendemonstratie is aangekondigd en de overheid moet zich inzetten om wanordelijkheden te voorkomen, zodat er juist gedemonstreerd kan worden.
Dat betekent echter nog niet dat de overheid dus ook een blokkade van een snelweg actief hoeft te faciliteren, zoals XR dat wel graag had gewild. ‘We gaan ervan uit dat de politie deze demonstratie faciliteert en roepen heel Nederland op zich aan te sluiten bij dit vreedzame protest.’ 36
Sterker nog, juist omdat XR niet heeft voldaan aan het vereiste van kennisgeving, is het proportioneel wanneer de overheid een dergelijke demonstratie minder faciliteert dan bij andere demonstraties. Dat er bovendien maar lastig een gesprek of contact met XR mogelijk is, maakt dat natuurlijk ook niet makkelijker.
Hoe mag de Nederlandse overheid ingrijpen?
Demonstraties moeten worden aangemeld bij de gemeente. Het is vervolgens aan de burgemeester van die gemeente om te bepalen of de demonstratie wordt toegestaan en of er bijvoorbeeld nog eisen worden gesteld aan de demonstratie.
Vindt er eenmaal een demonstratie plaats, aangemeld of niet, dan is het ook aan de burgemeester om te bepalen of deze verplaatst moet worden naar een andere locatie of zelfs helemaal ontbonden moet worden, als daarvoor aanleiding is. Bijvoorbeeld omdat er anders wanordelijkheden ontstaan of de veiligheid niet meer gegarandeerd kan worden.
Aan demonstranten moet vervolgens de verplaatsing of ontbinding van de demonstratie duidelijk worden gemaakt, zodat ze de mogelijkheid hebben om aan een dergelijk bevel gehoor te geven en dus naar een andere locatie te gaan om verder te demonstreren of om ‘naar huis’ te gaan.
Een burgemeester kan niet zelf de personen laten verplaatsen (door de politie). Dit wordt ook wel een ‘bestuurlijke verplaatsing’ genoemd, maar als dat gedaan wordt door demonstranten in een bus te zetten en naar een andere locatie te vervoeren, tegen de zin van de demonstranten in, dan is dat vrijheidsberoving. 37 Het recht op vrijheid is ook een grondrecht, dus de beperking daarvan kan alleen wanneer daar een wettelijke bepaling voor bestaat.
Als de demonstranten dus niet op vordering vertrekken, zijn er andere maatregelen nodig om de demonstranten toch van de locatie verwijderd te krijgen.
Een bestuurlijke ophouding is praktisch onhaalbaar en wordt dus nooit ingezet.
Bevoegdheden van de politie
De politie mag geweld gebruiken en vrijheidsbeperkende maatregelen treffen, als dat gerechtvaardigd is om een doel te bereiken en er geen andere mogelijkheid is om dat doel te bereiken. Voor de politie geweld gebruikt of zo’n vrijheidsbeperkende maatregel treft, moeten ze dat, als dat kan, aankondigen. 38
Geweld is overigens een ‘kracht van meer dan geringe betekenis’.
Bij demonstraties roept de politie daarom altijd eerst om dat mensen moeten vertrekken en vermeldt eventueel op welke andere plaats ze de demonstratie kunnen voortzetten.
De politie zou er dus voor kunnen kiezen om de mensen die niet zelf vertrekken, op een andere manier die kant op te bewegen of ze zelf te verplaatsen. De verplaatsing waar de burgemeester dus geen opdracht voor mag geven, zou de politie in theorie wel uit eigen beweging kunnen doen. De vraag is daarbij natuurlijk altijd of het wel de enige mogelijkheid is om het doel te bereiken.
Voor het weer vrij maken van een snelweg is wellicht niet nodig dat mensen met bussen vervoerd worden naar een andere locatie. Ze van de A12 naar het Malieveld brengen zorgt al voor een vrije snelweg. Maar laten we wel wezen, een beetje doortastende XR demonstrant, die ook bereid is zichzelf vast te lijmen, zal dan toch gewoon weer teruglopen de snelweg op? Daarmee wordt dan uiteindelijk het doel alsnog niet bereikt, dus is er iets anders nodig.
Bij het constateren van een strafbaar feit, mogen mensen wel worden aangehouden. Ze moeten dan vervoerd worden om voorgeleid te kunnen worden aan een hulpofficier van justitie (onderdeel van de politie, dus niet gelieerd aan de officier van justitie van het OM). De hulpofficier bepaalt vervolgens of het nodig is om iemand langer vast te houden. 39 Met de aanhouding is dus een tijdelijke vrijheidsbeneming mogelijk. Dit kan een reden zijn voor de politie om mensen die een strafbaar feit plegen tijdens hun demonstratie, aan te houden wanneer ze niet op vordering al zelfstandig vertrekken.
Het is uiteindelijk aan het OM om te bepalen wat ze vervolgens na de aanhouding doen. Zo wordt er soms een strafbeschikking voorgesteld, een boete die je kunt accepteren of niet. Soms moet een demonstrant voor de rechter verschijnen. Soms volgt er een sepot, omdat bij een rechtszaak regelmatig de uitkomst is dat iemand weliswaar een strafbaar feit heeft gepleegd, maar dat de arrestatie en eventueel een nacht in de cel, al als proportioneel wordt gezien en een andere straf te ver zou gaan.
Een redelijke locatie
XR wilde bijvoorbeeld graag demonstreren op de locatie die tussen de tijdelijke Tweede Kamer en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. In dit geval dus niet omdat ze vanuit die locaties zichtbaar en hoorbaar zouden zijn, maar vanwege de symboliek ervan. Waar mogelijk moet een demonstratie op die locatie dus gefaciliteerd worden.
Voor die symboliek was niet strikt noodzakelijk dat de demonstratie echt op de A12 plaats zou vinden. Veel sympathisanten stonden om de demonstratieplek heen, naast en boven de A12, op de Prins Clauslaan, de Boslaan en de Bezuidenhoutseweg. Sterker nog, via de Bezuidenhoutseweg kun je van de Tweede Kamer naar het ministerie lopen. Dat zou dus een redelijke locatie zijn geweest om te demonstreren, die de Gemeente Den Haag wellicht ook had moeten faciliteren.
Traditioneel zijn de Koekamp en het Malieveld de locaties waar gedemonstreerd wordt en mag worden. De demonstranten van XR, die hun demonstraties nooit aankondigen bij de gemeente, terwijl dat wel verplicht is, worden telkens verzocht om daar verder te demonstreren.
Enkele demonstranten van XR, die anderen hadden opgeroepen de A12 te komen blokkeren, hadden een gedragsaanwijzing met gebiedsverbod gekregen: “Deze gedragsaanwijzing houdt in dat eiser zich met ingang van 19 januari 2023 voor de duur van negentig dagen niet mag ophouden in de directe omgeving van de A12/Utrechtsebaan in Den Haag.” 40 Wellicht dat de genoemde straten ook onder ‘directe omgeving’ vallen, maar in elk geval zouden deze demonstranten wel mogen demonstreren op bijvoorbeeld de Koekamp of het Malieveld. Ze hadden waarschijnlijk zelfs kunnen demonstreren in de buurt van de Tweede Kamer of van het Ministerie van EZK, in elk geval als ze dat vooraf zouden hebben gemeld.
Overigens heeft XR twee keer in 2022 en vier keer in 2023 op de gewenste locatie gestaan. De andere 25 keer hebben ze de tunnelbak niet bereikt en zaten ze dus al naast het Malieveld. Daaruit blijkt dat het blokkeren van een drukke en belangrijke weg dus belangrijker is dan het demonstreren binnen ‘ear and sight’ van de Tweede Kamer en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat.
Welke straf krijg je voor een illegale demonstratie?
Welke straf je krijgt, is afhankelijk van de situatie en welk strafbaar feit er gepleegd is.
- Gevangenisstraf van maximaal twee maanden of een geldboete van de tweede categorie, als je geen kennis hebt gegeven van de demonstratie of je niet aan een voorschrift hebt gehouden. 41 Het OM hanteert in beginsel een boete van tussen de €150 en €200. 42
- Gevangenisstraf van maximaal 9 jaar of een geldboete de vijfde categorie, voor het blokkeren van een (snel)weg. 43
- Maximaal een geldboete van de eerste categorie, wanneer je op een locatie bent waar je niet mag zijn ‘verboden toegang onbevoegden’. 44
Lees ook: Wat is je risico als demonstrant?
Meer lezen:
- Libelle’s Marleen ging demonstreren met Extinction Rebellion: “Opeens hoor ik: versnellen, tempo, nú!” (Libelle)
- De grenzen van het recht om te demonstreren (blog)
- Antwoorden op recente demonstratie- en vergaderingsrechtelijke vraagstukken (rapport)
- Het recht om te demonstreren (proefschrift)
- Demonstratierecht in Nederland (Amnesty)
Liever kijken:
- Wordt het demonstratierecht bedreigd? (Argos)
- Oproerkraaiers (2Doc)
- Klimaatrebellen (2Doc)
- De toekomst van protest (Tegenlicht)
- Rebellion (idfa)
- Revolution of our time (intro RTL)
Noten
- EHRM 15 oktober 2015, ECLI:CE:ECHR:2015:1015 (Kudrevičius e.a./Litouwen)
- Zie overweging 94 in Kudrevičius e.a./Litouwen
- Zie overweging 97 in Kudrevičius e.a./Litouwen
- Zie overweging 147 Kudrevičius e.a./Litouwen
- Zie overweging 151 Kudrevičius e.a./Litouwen
- Zie overweging 152 Kudrevičius e.a./Litouwen
- Zie overwegingen 155 e.v. Kudrevičius e.a./Litouwen
- Zie overwegingen 164 e.v. Kudrevičius e.a./Litouwen
- Zie overweging 178 Kudrevičius e.a./Litouwen
- EHRM 7 februari 2017, ECLI:CE:ECHR:2017:0207 (Lashmankin e.a./Rusland) r.o. 405
- Rechtbank Den Haag 13 januari 2023, ECLI:NL:RBDHA:2023:174
- Rechtbank Den Haag 27 januari 2023, ECLI:NL:RBHA:2023:1255
- ‘Extinction Rebellion blokkeert verkeer en bezet kantoor in Den Haag, meerdere activisten opgepakt‘, AD Den Haag, 15 oktober 2021
- Lianne Deunhouwer, ‘Extinction Rebellion kondigt blokkade A12 aan’, Den Haag FM, 23 juni 2022
- Rechtbank Amsterdam 30 augustus 2022, ECLI:NL:RBAMS:2022:5080
- Artikel 7 Politiewet
- Artikel 53 Sv
- Rechtbank Den Haag 27 januari 2023, ECLI:NL:RBDHA:2023:1255
- Artikel 11 WOM
- Tekstenbundel voor misdrijven, overtredingen en Muldergedragingen 2022
- Artikel 162 Sr. De ‘blokkeerfriezen’ kregen taakstraffen van 90 uur, ECLI:NL:GHARL:2019:9292, ECLI:NL:GHARL:2019:9290, ECLI:NL:GHARL:2019:9293, ECLI:NL:GHARL:2019:9301. Ook 200 boeren die de snelweg blokkeerden kregen boetes.
- Artikel 461 Sr. Greenpeacedemonstranten kregen daarom een boete van €100,- voor het beklimmen van het dak van het tijdelijke Tweede Kamergebouw. Voor de bezetting van een gebouw van de UvA werd de demonstrant wel schuldig gevonden, maar werd er geen straf opgelegd. Hof Amsterdam 4 april 2022, ECLI:NL:GHAMS:2022:2262
