Waarom illustratoren hun licenties beter moeten regelen

Uitzonderingen op het auteursrecht

Niet al het gebruik van jouw illustraties kun je tegenhouden of reguleren. Zo zal in sommige gevallen een illustratie als beeldcitaat gebruikt mogen worden, zolang maar aan alle vereisten van een citaat is voldaan.
Strikt genomen geen uitzondering, maar embedden is ook toegestaan zonder licentie. De afbeelding blijft dan staan op de website waar deze oorspronkelijk is geupload, maar wordt door een stukje code ook zichtbaar op een andere website. Daardoor is er geen sprake meer van een kopie. Voor het gebruik van de illustraties van Marloes de Vries heb ik nu toestemming gevraagd, zodat ik ze op deze website kon uploaden. Strikt genomen zou ik die toestemming niet nodig hebben gehad en had ik de afbeeldingen gewoon kunnen embedden. Juist afbeeldingen zijn gemakkelijk te embedden. Daarom is het aan te raden je eigen werk altijd inclusief naam te uploaden, zodat bij het embedden de naamsvermelding niet verloren gaat.

Opdrachtgeversauteurssrecht

Werk je voor een opdrachtgever en volgens instructies van een opdrachtgever? Kijk dan uit dat de opdrachtgever niet automatisch de auteursrechthebbende wordt van jouw werk. In principe is dat pas het geval wanneer het werk is gemaakt ‘onder leiding en toezicht’ en je weinig eigen creatieve inbreng had, maar grensgevallen liggen op de loer en hoe dan ook wil je geen discussie hierover. Bovendien denken veel opdrachtgevers al dat ze auteursrechthebbende zijn, simpelweg omdat ze betaald hebben voor het maken van de illustratie. Dat is natuurlijk meestal niet waar, maar praat het maar eens uit hun hoofd. Maak hierover duidelijke afspraken. Het liefst al in de offerte en algemene voorwaarden. Eventueel ook nog in de licentie. Overbodig natuurlijk, want uit het bestaan van een licentie kan al afgeleid worden dat het auteursrecht bij de maker ligt, maar je kunt er in elk geval de discussie mee voorkomen.

Exploitatie en Licenties

Het auteursrecht geeft de maker het recht om het werk openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens uitzonderingen in de wet. Dat betekent dat je een ander, meestal, kan verbieden om jouw illustraties te gebruiken. Dat betekent dus ook dat je afspraken kunt maken over hoe ze jouw werk juist wel mogen gebruiken. Zorg dat over die afspraken geen misverstanden kunnen ontstaan. Wat voor jou heel normaal is, is dat voor jouw opdrachtgever of de afnemer van jouw illustraties misschien helemaal niet. Spreek alle verwachtingen uit, vraag naar de verwachtingen van je opdrachtgever, maak duidelijke, ondubbelzinnige afspraken en zet ze het liefst op papier. In een licentie.

Checklist licentie

Als je een licentie opstelt of afspraken maakt over het gebruik van je illustratie, spreek dan tenminste over de volgende zaken iets af. Je mag natuurlijk altijd meer afspraken maken en (graag zelfs) zeer gedetailleerde afspraken maken. Minder onderwerpen bespreken dan hieronder aan de orde komen, raad ik je af.

Hoe concreter de afspraken hoe beter

Hoe concreter de afspraken zijn, hoe duidelijker ze zijn. Spreek eventueel ook af wat er juist niet met het werk gedaan mag worden. Daarmee worden de grenzen nog duidelijker.
Uitgevers denken bijvoorbeeld wel eens dat ze een licentie hebben gekregen als uitgever en dat ze het werk daarom gratis mogen doorplaatsen naar andere titels. Of dat ze het werk een jaar later gewoon weer opnieuw mogen gebruiken. Maak je een illustratie voor een bepaalde campagne, dan zul je begrijpen dat het wellicht ook met persberichten meegestuurd zal worden en het voor andere uitingen gebruikt zal worden. Het zou zonde zijn als daar misverstanden over ontstaan.
Vergeet vooral social media niet. Bij het delen van een link op Facebook wordt automatisch een afbeelding meegenomen. Dit is geen embed. De afbeelding wordt op de servers van Facebook opgeslagen. Door het plaatsen van die link, wordt er aan Facebook ook een licentie gegeven voor het gebruiken van die afbeelding. Maak ook hierover duidelijke afspraken!
Daarnaast noemde ik al het probleem van embedden. Dat mag altijd. Je kunt met een licentienemer afspreken dat ze het alleen online mogen gebruiken als ze maatregelen treffen om het embedden te voorkomen. Of als je embedden prima vindt, dat er dan altijd in de illustratie nog jouw naam geplaatst mag worden, zodat deze bij het embedden zichtbaar blijft.

Betalen voor het maken of voor een licentie?

Krijgt jouw opdrachtgever een licentie ‘gratis’ wanneer je een werk maakt? Reken je geen aparte licentiekosten? Maar wat moet je opdrachtgever dan betalen wanneer hij/zij het werk buiten de licentie om gebruikt? Daarover kun je natuurlijk een en ander opnemen in de algemene voorwaarden. Een boetebeding waarbij 300% van de maakkosten betaald moet worden bijvoorbeeld. Maar als in je algemene voorwaarden staat dat er 300% van de licentiekosten vergoed moet worden bij een overschrijding van de licentie, tja, wat is dat dan? De maakkosten zijn tenslotte niet hetzelfde als de licentie. BNO heeft in de algemene voorwaarden ‘tenminste drie maal het overeengekomen honorarium’ opgenomen. Daarmee is overigens het probleem van ‘jatwerk’ nog niet opgelost. Iemand die ongevraagd jouw illustratie van internet plukt en ergens gebruikt, is a) niet gebonden aan de algemene voorwaarden, maar b) is er niet eens sprake van een overeengekomen honorarium. Schade moet je dan onderbouwen met licentievergoedingen die je normaal gesproken gevraagd zou hebben of je moet aan kunnen tonen wat een marktconforme prijs is.

Bepaal je licentieprijs

Je mag zelf bepalen welke prijzen je hanteert. Bij elk soort gebruik hoort weer een andere prijs. Heb je een opdrachtgever die de illustratie maar eenmalig wil gebruiken, dan is het niet gek dat er ook maar één prijs voor gerekend wordt. Toch kan het verstandig zijn om die prijs alsnog op te splitsen in een deel voor de licentie en een deel voor het maken of dat je in de offerte opneemt wat het zou kosten als ze hetzelfde werk nog een keer op nagenoeg dezelfde wijze willen gebruiken. Een tarievenlijst maken kan ook nooit kwaad.

Mocht er een keer een rechtszaak komen wegens inbreuk op het auteursrecht, moet je kunnen onderbouwen waarom je welke vergoeding vraagt. Een rechter zou er vanuit kunnen gaan dat een maakvergoeding altijd hoger ligt dan als er alleen om een licentie gevraagd zou zijn voor een bestaand werk. Die discussie wil je voorkomen. Het mooiste zou zijn als je zelfs met facturen kunt onderbouwen welk bedrag je normaal gesproken vraagt voor bepaald soort gebruik. Met de algemene voorwaarden van BNO in de hand, kun je vervolgens onderbouwen dat het in de markt gebruikelijk is om de vergoeding tenminste te verdrievoudigen wanneer er niet vooraf een prijs is afgesproken.

Meer over prijsbepaling lees je in de blogpost van Marloes

Auteurscontractenrecht

Het auteurscontractenrecht bestaat sinds 2015 en is een aanvulling op het auteursrecht voor de gevallen waarin werken door derden worden geëxploiteerd. Kort gezegd kun je daarmee afdwingen dat de werken die je gemaakt hebt ook werkelijk worden geëxploiteerd en niet ergens op de plank blijven liggen. Daarnaast heb je altijd recht op een redelijke vergoeding en zelfs op een extra vergoeding wanneer blijkt dat de exploitatie vele malen beter verloopt dan vooraf werd gedacht. Hierover hoeft niets geregeld te worden in de (licentie)overeenkomst, maar het kan natuurlijk wel handig zijn om onderling al af te spreken en te definiëren wanneer er bijvoorbeeld sprake is van ‘een veel beter exploitatie dan verwacht’.

Handhaving van je rechten

Leuk dat je auteursrecht hebt en dat je misschien ook duidelijke afspraken hebt gemaakt, maar als iemand zich niet aan die afspraken houdt of jouw werk wordt gewoon van internet geplukt, wat doe je dan?

Allereerst moet je goede screenshots maken van het jatwerk. Zorg dat de volledige URL in beeld is en bij voorkeur ook de datum. Het liefst maak je ook screenshots van de html code waardoor je kunt zien of het embed was of geupload. Bepaal voor je zelf vervolgens wat de schade is en welke oplossing voor jou het beste zou zijn. Pas daarna ga je iemand aanspreken op de inbreuk.

Lees verder: Inbreuk op auteursrecht? Een stappenplan.

De illustraties hierboven komen van Marloes de Vries. Gewoon even om toestemming gevraagd voor het gebruik in deze specifieke blogpost. Easy does it.

Wil je meer leren over auteursrecht en licenties? Kom naar de workshop Auteursrecht voor Illustratoren!