Voor veel TV-programma’s en nieuwsitems wordt gebruik gemaakt van straatinterviews. Om te laten zien wat ‘de Nederlandse bevolking’ ergens van vindt. Een mooi idee natuurlijk, wat nu als iemand (achteraf) toch liever niet heeft dat het wordt uitgezonden? Ben je als journalist voor het portretrecht verplicht die persoon weer uit je programma te knippen?
Portret
Voor het portretrecht is allereerst zeer belangrijk dat er überhaupt sprake is van een portret.
Een portret is een herkenbare afbeelding van een persoon. Dat kan dus een foto of video zijn, maar bijvoorbeeld ook een tekening of een beeldhouwwerk. De herkenning zit er vervolgens in dat iemand die de persoon al kent, die persoon ook moet herkennen. Dat kan dus zijn door de houding, de ogen, haardracht en eventueel in combinatie met de omgeving, bijvoorbeeld omdat de werkplek van die persoon in beeld is of hij naast zijn auto staat.
Onherkenbaar maken
Als iemand onherkenbaar is, is er geen sprake meer van een portret.
Een van de methodes is het blurren van een gezicht. Een andere methode is een zwart balkje over de ogen van de geportretteerde plaatsen. Het idee daarachter is dat mensen vooral goed herkenbaar zijn aan hun ogen. Het zwarte balkje is echter geen goede oplossing (meer). Omdat het zwarte balkje veel gebruikt werd om geportretteerde verdachten of daders onherkenbaar te maken, wordt het zwarte balkje nu geassocieerd met criminaliteit. Mensen kunnen daardoor denken dat de persoon met het zwarte balkje, een verdachte of dader is, terwijl dat helemaal niet zo is.
Context
Als er al sprake is van een portret, wil dit nog niet zeggen dat de geportretteerde een vetorecht heeft. Een geportretteerde mag natuurlijk altijd vragen een portret niet uit te zenden of te publiceren, maar het recht om dit te verbieden heeft hij in eerste instantie niet. Pas wanneer er sprake is van een redelijk belang voor de geportretteerde kan hij/zij iets tegen de publicatie doen. Dat redelijke belang wordt bepaald na afweging van het recht op vrijheid van meningsuiting, zoals een journalist dat meestal heeft en het privacybelang van de geportretteerde. Voor die beoordeling kan van belang zijn wat voor portret het is. Is het zeer onschuldig en op een zeer openbare plaats gemaakt of is het gemaakt terwijl de geportretteerde zich ‘privé mocht wanen’. En in welke context is het portret gebruikt? Die context is een van de belangrijkste vragen bij de belangenafweging. Gaat het namelijk om nieuws en het publieke debat en klopt het portret daarbij, is er meer geoorloofd dan voor een portret dat in de onjuiste context wordt geplaatst. Denk bijvoorbeeld aan de foto van de Marokkaanse jongens bij Kamp Westerbork, die hun jas over hun hoofd trekken. De foto wordt veelal geplaatst bij artikelen over bijvoorbeeld probleemjongeren, terwijl dat helemaal niet is wat de foto illustreert. Lees daarover vooral de goede uitleg van Martijn Kleppe. Die foto is wellicht geen portret van de jongens met de jas over hun hoofd, maar daarnaast zit toch echt nog een andere jongen, zeer herkenbaar. Die foto zou bij een artikel over bijvoorbeeld scholen en geschiedenislessen of schoolreisjes prima passen. Dat hoeft niet per sé over deze schoolreis te gaan, maar ze als criminelen wegzetten gaat simpelweg te ver en is onjuist.
Toestemming
Behalve dat je in sommige gevallen de portretten gewoon mag gebruiken, kan het zeer verstandig zijn om toch om toestemming te vragen. Dat geeft wat meer zekerheid. Belangrijk is dan wel dat iemand echt weet waarvoor ze toestemming geven. Met de camera op iemand aflopen en slechts vragen ‘mag ik u wat vragen’, is niet voldoende. Ze hebben tenslotte geen flauw idee wat je gaat vragen, in welke context je het gaat publiceren en op welk medium. Maar melden van welke omroep je bent, voor welk programma je aan het filmen bent en over welk onderwerp je het wilt hebben, kan wel genoeg zijn. Als iemand dan toestemming geeft, kunnen ze dat niet meer zomaar intrekken. Zou wel handig zijn als je die toestemming ook gefilmd hebt of dat je een quitclaim/modelvrijwaringsformulier hebt laten tekenen.
Straatinterviews – weet waar je aan begint
Het is vooral belangrijk vooraf te bepalen of het onderwerp gevoelig kan liggen. Zijn het extreme vragen, heel persoonlijk, wellicht cultureel bepaald. Hoe gevoeliger of persoonlijker of onbeschofter de vraag, hoe zwaarder het privacybelang van de geportretteerde kan wegen. Wil je dus iemand portretteren in een bepaalde context, waarvan je weet dat deze gevoelig zou kunnen liggen, vraag dan om toestemming. Zorg er bij voorkeur voor dat deze specifiek genoeg is. Of in elk geval: dat je op een manier om toestemming vraagt, waarbij de geportretteerde de gevolgen kan overzien. Bij een te algemene toestemming zal iemand niet kunnen bedenken dat het interview opeens ook voor reclamedoeleinden gebruikt gaat worden, bijvoorbeeld. Zorg daarom bij voorkeur dat je uitlegt in welke context je het portret gaat gebruiken en laat ze daar toestemming voor geven. Op film of op papier.
Hier vind je een formulier voor vrijwaring
Lees meer over portretrecht:
– Moeten TV programma’s tweets blurren?
– Heimelijk fotograferen, hoe doe je dat?
– Wat je niet te zien kreeg in PowLitie
– Kun je nog onder een quitclaim uit?
– Portretrecht – de basis
