Elk jaar op 1 januari vervallen er weer een hoop auteursrechten, omdat de auteur van dat werk dan al 70 jaar is overleden. 1 januari 2016 is het dus weer zover. Op die datum is het ook al meer dan 70 jaar geleden dat Anne Frank overleed. De auteursrechten op haar dagboeken vervallen dan in principe. Maar het Zwitserse Anne Frank Fonds is het daar niet mee eens. De boeken die zijn uitgebracht, zijn vooraf door Otto Frank geredigeerd. Er is dus een gezamenlijk auteursrecht op de boeken, waardoor het auteursrecht pas vervalt 70 jaar nadat Otto Frank is overleden, op 1 januari 2051. Wat is nu waarheid?
Auteursrecht tot 50 of 70 jaar na de dood van de maker
Hoe lang het auteursrecht geldig is, verschilt per land. Alle landen die zijn aangesloten bij de Berner Conventie (168) zijn in elk geval verplicht bescherming te bieden tot 50 jaar na het overlijden van de maker. Langer mag. Korter mag, op enkele uitzonderingen na, niet.
In Nederland geldt sinds 1995 de hoofdregel dat het auteursrecht 70 jaar na de dood van de maker komt te vervallen. Tot 1995 was de beschermingsduur maar 50 jaar na de dood van de maker. In Nederland komt het auteursrecht op het dagboek van Anne Frank dus op 1 januari 2016 te vervallen. Het dagboek valt dan in het publiek domein. Maar…
Postuum gepubliceerde werken
In 1995 is het auteursrecht dus wat gewijzigd. Oude regels kun je niet zomaar laten vervallen. Daar is, in het kader van de rechtszekerheid, overgangsrecht voor nodig. Voor 1995 was er nog de regel dat, wanneer een werk tijdens het leven van de auteur nog niet rechtmatig openbaar gemaakt was, dat binnen 50 jaar na de dood van de maker alsnog kon en er vanaf die datum van openbaarmaking alsnog 50 jaar bescherming voor dat werk zou zijn. Het zou dus zo kunnen zijn dat een werk daarmee tot maximaal 100 jaar na de dood van de maker is beschermd.
In het geval van Anne Frank wil dat zeggen dat tot uiterlijk 1995 nog werken openbaar gemaakt hadden kunnen worden, die dan vanaf de datum van openbaarmaking nog 50 jaar beschermd worden door het auteursrecht. In 1986 is haar oorspronkelijke dagboek, onbewerkt, door het NIOD gepubliceerd.
Als er voor 1995 gebruik is gemaakt van deze regel, zou die blijven gelden. De werken die pas in 1986 voor het eerst zijn gepubliceerd, worden dus nog tot 1 januari 2037 door het auteursrecht beschermd.
Geldt het auteursrecht van Nederland of van Zwitserland?
Om te weten hoe lang de beschermingsduur is van het auteursrecht voor de werken van Anne Frank, moeten we weten wat het land van oorsprong is. Volgens de Berner Conventie is dat het land waar het werk het eerst openbaar gemaakt werd.
Otto Frank redigeerde het dagboek en gaf het in 1947 in Nederland uit onder de titel Het Achterhuis. In elk geval is het land van oorsprong Nederland en worden de dagboekteksten dus beschermd door het Nederlandse auteursrecht. Ook de door Otto Frank uitgegeven versie valt onder het Nederlandse auteursrecht, omdat hij het boek het eerst in Nederland heeft uitgegeven.
Co-auteurschap
Volgens het Zwitserse Anne Frank Fonds rust er op het boek een gezamenlijk auteursrecht van Anne Frank en Otto Frank. Het boek is tenslotte een bewerking van het dagboek. Otto Frank zou dus een auteursrecht hebben op die bewerking. Otto Frank is in 1980 overleden, waardoor het auteursrecht op het boek pas zou komen te vervallen op 1 januari 2051.
De vraag daarbij is natuurlijk wel of Otto Frank in voldoende mate een eigen auteursrecht op die bewerking heeft. Als de redactie te banaal en triviaal is, rust er op die bewerking niet eens auteursrecht. Alleen Anne Frank had dan een auteursrecht op haar dagboek en op Het Achterhuis. Maar er wordt gezegd dat Otto Frank de twee dagboeken (Anne heeft haar eerste dagboek een geprobeerd te herschrijven), samengevoegd en overlappend delen weggelaten. De bewerking zou dus meer zijn dan enkele redactie van de teksten.
Auteursrecht op de oorspronkelijke dagboeken
Over het co-auteurschap op de versie ‘Het Achterhuis’, valt misschien nog wat te discussiëren. Over de oorspronkelijke twee dagboeken natuurlijk niet. Anne Frank was daar de auteur van. Zij had het auteursrecht op die dagboeken. Oorspronkelijk zou dat komen te vervallen 70 jaar na het overlijden van de auteur. Dat zou dus op 1 januari 2016 het geval zijn.
De vraag is nu hooguit: moeten we nog rekening houden met het overgangsrecht? De onbewerkte versie van haar dagboek is pas in 1986 gepubliceerd. Dat zou betekenen dat het auteursrecht daarop pas komt te vervallen op 1 januari 2037. Veel van wat in Het Achterhuis staat, is letterlijk overgenomen uit de dagboeken. Die delen zijn dus al eerder openbaar gemaakt.
Update uitspraak 23 december 2015
Zie rechtsoverwegingen 4.3 t/m 4.4 in de uitspraak van Rechtbank Amsterdam
De dagboeken van Anne Frank waren niet openbaar. Een deel is in 1947 gepubliceerd in het boek ‘Het Achterhuis’. Deze delen zijn per 1 januari 2016 in het publiek domein beland.
De delen die in 1986 voor het eerst openbaar zijn gemaakt, vallen nog onder de oude regeling, waarbij voor werken die na het overlijden pas openbaar worden gemaakt, het auteursrecht duurt tot 50 jaar na die openbaarmaking. Dat is in 1995 gewijzigd naar 70 jaar na het overlijden van de maker, maar door het overgangsrecht mag die termijn niet verkort worden, waardoor het auteursrecht op deze werken nog voortduurt tot 1 januari 2037.
Vooral in dit geschil speelde of de werken integraal openbaar gemaakt mochten worden aan derden ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek. Dat integraal verveelvoudigen en openbaar maken is in de basis een inbreuk op auteursrecht. Daarnaast bestaat echter de vrijheid van wetenschap. Voor goed wetenschappelijk onderzoek naar de dagboeken was het nodig dat er een (onafhankelijke) derde naar de dagboeken zou kijken, waardoor het verveelvoudigen en openbaar maken noodzakelijk was. De rechter besloot daarom dat het een toelaatbare inbreuk op auteursrecht opleverde.
Dagboek Anne Frank toch online te vinden
Een Franse onderzoeker heeft echter toch het hele dagboek online gepubliceerd, omdat hij van mening is dat het auteursrecht op de dagboeken wel per 1-1-2016 is komen te vervallen. Hij trekt zich niets aan van de discussie tussen het Anne Frank Fonds en de Anne Frank Stichting.
Lees over die publicatie meer bij RTL Nieuws / BoingBoing / NOS.nl / NU.nl
Op ‘Het Achterhuis’, is het auteursrecht wel vervallen, tenzij we Otto Frank werkelijk als co-auteur aan zouden moeten merken.
Lees hierover ook op de Volkskrant / NRC.nl / NRC.nl / NRC.nl / The New York Times / TorrentFreak / BoingBoing / VN.nl / NOS.nl
