Mag je een foto naschilderen ten behoeve van kunst?
Soms krijg ik het idee dat kunstenaars alles onder het mom van ‘kunst’ geoorloofd vinden. Het is tenslotte kunst. En om kunst te kunnen maken moet je voldoende vrijheden hebben. Nou mag er ook best veel, onder het mom van kunst. Maar niet alles. In elk geval niet zomaar een inbreuk op auteursrecht plegen. Dat is helaas wel snel het geval wanneer je een foto naschildert.
Jean-Marie Dedecker. Links gefotografeerd door Katrijn van Giel in 2010. Rechts het schilderij van Luc Tuymans.
Luc Tuymans schilderde een foto na
Het lijkt een beetje op het geval Breukel/Van Dongen. Dat kwam uiteindelijk nooit tot een rechtszaak. Van Dongen had nog wel een paar details weggelaten of veranderd. Tuymnas heeft werkelijk de foto nageschilderd. Wat mij betreft was dat meteen duidelijk. Gewoon een inbreuk. Geen twijfel mogelijk. Volgens Luc Tuymans was het een humoristische bewerking van de foto. Een parodie, zeg maar.
LawStories in je mailbox?
Dwangsom van €500.000 wegens inbreuk op auteursrecht
De Belgische rechter vond ook dat er sprake was van van een inbreuk op auteursrecht.
“Samen met de eisende partij is de rechtbank van oordeel dat de verwerende partij te kwader trouw is opgetreden temeer daar hij zelf in tempore non suspecto verklaarde dat de foto van eisende partij een sterk beeld is waar hij niet zoveel aan moest veranderen. Het schilderij van verwerende partij kan vanuit geen enkele invalshoek als parodie weerhouden worden.”
In België kennen ze een parodie-exceptie die min of meer gelijk is aan die in Nederland. Het moet daarom wel om een duidelijke parodie gaan. De wijzigingen, zoals de achtergrond die niet zwart is, maakt het nog geen parodie. Ook vond Tuymans dat het anders was, omdat het formaat verschilde van het formaat van de foto en dat bovendien de kleurschakeringen anders waren. Daarnaast zegt Tuymans dat zijn schilderijen binnen de stroming ‘Appropriation Art’ vallen. Het zou gaan om het conceptuele geheel. Daarbij zou ook de titel van het werk van belang zijn. Hij zou een nieuwe betekenis hebben gegeven aan de foto en een beeldend commentaar hebben geleverd op de foto.
De rechter maakt daar echter korte metten mee door te melden dat de auteursrechtelijke trekken zijn overgenomen en de verhouding en uitsnede van het beeld ook hetzelfde zijn. Er is absoluut geen sprake van een parodie. Dus is er sprake van een inbreuk op auteursrecht.
Appropriation Art
Kunst kent inderdaad veel vrijheden. Extra vrijheden zelfs. Vooral de stroming Appropriation Art lijkt van die vrijheden gebruik te willen maken. De Appropriation Art stroming wordt gekenmerkt door het overnemen van reeds bestaande (auteursrechtelijk beschermde) werken, waaraan weinig tot niets wordt gewijzigd. Het gaat hierbij juist om het hergebruik. Deze ruimte laat het huidige Belgische en Nederlandse auteursrecht echter niet. Het Fair Use principe uit de Verenigde Staten komt dan al meer in de buurt.
Beperking van de vrijheid van meningsuiting of beperking van het auteursrecht
De kunstwereld schreeuwt moord en brand. Dit kan niet! Een hele kunststroming wordt zo verboden. Er zijn vele kunstenaars die zich baseren op bestaand werk. Mag dat dan niet meer? Sterker nog: de vrijheid van meningsuiting wordt deze kunstenaars ontzegt! Vinden ze…
Je zou de uitspraak dus kunnen zien als een beperking van de vrijheid van meningsuiting. Maar de vraag is vooral: kunnen deze kunstenaars niet op een andere manier hun mening uiten? Als ze nu werkelijk gebruik zouden maken van de parodie-exceptie, dan zou het probleem opgelost zijn. Hebben zij zich ook gebaseerd op een bestaand werk, kunnen ze ook hun mening uiten, zonder het auteursrecht van de oorspronkelijk maker verder in te perken. (Een persoonlijke noot: als een schilderij zo secuur wordt nageschilderd, kan ik daar geen mening uit ontwaren. Dat zou bij een parodie, in elk geval voor mij, beter tot uitdrukking komen.)
Maar goed, de andere kant dan. Als de kunstenaars alle vrijheid moeten krijgen. Geen toestemming nodig, geen verplichting tot naamsvermelding, geen verplichting om voldoende onderscheid aan te brengen tussen het oorspronkelijke werk en het nieuwe kunstwerk. Dat levert juist een beperking van het auteursrecht op. Het auteursrecht is al beperkt door bijvoorbeeld de parodie-exceptie en het citaatrecht. Zouden we het auteursrecht te ver beperken zou de vreemde situatie kunnen ontstaan dat de oorspronkelijke maker bijna elke kopie of hergebruik maar te dulden heeft, waarbij de oorspronkelijk maker misschien geen geld meer met zijn/haar werk kan verdienen, maar de persoon die de kopie maakte juist wel. Heeft de kunstenaar dan niet ten koste van de fotograaf zijn inkomsten verkregen?
Tuymans in beroep
Tuymans gaat in beroep. Een hogere rechter moet nu over dit geval gaan beslissen.
Auteursrecht Smoesjes
De auteursrecht smoesjes vlogen ons om de oren in januari, toen deze uitspraak door de rechter gedaan werd. Want anderen doen het toch ook. Het gebeurt zo vaak en dan wordt er toch niet telkens een rechtszaak aangespannen. Andere fotografen zijn vereerd. Mag je dan ook geen landschap meer naschilderen? Krantenfoto’s zijn toch publiek?
Maar op een landschap rust geen auteursrecht. En dat iets openbaar of publiek is, wil nog niet zeggen dat je het mag kopiëren. Honderd kunstenaars maakten eigen plagiaat schilderijen, vonden ze. Vaak met daarin dezelfde foto van Katrijn Van Giel verwerkt. Wat deze kunstenaars echter niet beseffen, is dat zij veelal gebruik maakten van de parodie-exceptie. In die zin treft hun actie geen doel.
Lees meer bij de Standaard / HUMO / De Morgen / Parool / De Volkskrant / NOS / De Redactie / IE-Forum.be
