Portretrecht: een portretfoto zonder toestemming in een beeldbank
Het portretrecht is geen vetorecht. Dat is voor de geportretteerde niet altijd even tof. Je kunt jezelf op plekken tegenkomen, waarvan je dat eigenlijk niet wil. Of het is gewoon een foto waarvan je vindt dat je er lelijk op staat. Daar kun je niet altijd wat tegen doen, maar soms wel. Ofwel: heb je recht op je eigen portret?
Huh. Een foto van mij (als 17/18-jarige) wordt gebruikt in een header van een studentenhuisvester.
— Anne Ardon (@AnneArdon) 31 mei 2016
Er staat 'portretrecht geregeld: ja' bij. Kan ik me niks van herinneren.
— Anne Ardon (@AnneArdon) 31 mei 2016
Licenties van beeldbanken
Elke beeldbank heeft zo haar eigen regels en licenties. Ook eigen definities. Zo blijkt ‘rechtenvrij’ bij de Nationale Beeldbank helemaal niet zo vrij te zijn en hebben ze eigenlijk nergens duidelijke en heldere licenties staan. Dat de beelden die daar direct in licentie afgenomen kunnen worden, alleen voor eenmalig redactioneel gebruik zijn en wat daar dan precies onder valt, is niet meteen te zien en lastig terug te vinden. Over portretrecht doen ze ook een beetje vaag. Ze hebben het over al dan niet ‘geregeld’ portretrecht. Maar ja, ‘geregeld’ zegt nog niets. Want waarvoor is dan precies toestemming verleend? Ook bij redactioneel gebruik zijn ze iets te kort door de bocht met hun uitleg dat het ‘niet van toepassing’ zou zijn.
Zo gaat dat dus bij wel meer beeldbanken. Het idee is geloof ik dat onder elkaar gezegd en gezwegen er bekend zou zijn wat de licenties inhouden en wat er met termen als ‘redactioneel’, ‘commercieel’, en ‘rechtenvrij’, bedoelt wordt. Maar als nergens duidelijk staat wat de inhoud van de licentie is en hoe lang die duurt, dan gaat het mis.
LawStories in je mailbox?
Portretrecht
Goed. Het portretrecht. Dat is niet altijd een even gemakkelijk verhaal. Er zijn grofweg twee regelingen waar je rekening mee moet houden.
1) Het portret in opdracht
In dat geval heeft de geportretteerde opdracht gegeven om een portret van zichzelf te laten maken of iemand heeft dit namens de geportretteerde gedaan. In dat geval moeten er tussen geportretteerde en maker duidelijke afspraken gemaakt worden over hoe het portret gebruikt mag worden.
2) Het portret niet in opdracht
Hier gaat het meestal fout. Er is sprake van een portret dat niet in opdracht is gemaakt, wanneer de geportretteerde niet zelf de opdracht heeft gegeven. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat een krant de opdracht geeft, omdat ze graag bij een interview een bepaalde foto willen hebben. Dan is de krant de opdrachtgever en niet de geportretteerde zelf. Daarnaast hebben we natuurlijk nog alle andere soorten portretten, zoals straatportretten, journalistiek foto’s met portretten en portretten waarbij wel om toestemming is gevraagd.
Zo’n portret dat niet in opdracht gemaakt is, mag gewoon gepubliceerd worden. Tenzij de geportretteerde een redelijk belang heeft om zich tegen die publicatie te verzetten. Dat redelijk belang is vervolgens weer een afweging tussen de verschillende belangen die op dat moment spelen. Denk bijvoorbeeld aan het recht op uitingsvrijheid van een krant, om te mogen berichten over een bepaald voorval. Dat zal al snel zwaarder wegen dan het belang van de geportretteerde. Moet het portret natuurlijk wel kloppen bij dat voorval. Als dat niet zo is en de geportretteerde wordt door het gebruik van die foto opeens gelieerd aan een bepaalde (ernstige) gebeurtenis, waardoor de reputatie geschaad kan worden, dan zou het belang van de geportretteerde wel eens zwaarder kunnen wegen. Zo weegt het belang van de geportretteerde ook al snel zwaarder wanneer het portret in een reclame-uiting gebruikt wordt.
Portretrecht geregeld
Je proeft misschien al waarom ‘portretrecht geregeld’ niet altijd voldoende is. Wat is er precies geregeld? Voor welke publicaties dan? Kon de geportretteerde vooraf begrijpen dat de foto voor bepaalde doeleinden gebruikt zou worden of dat de foto jaren later nog gebruikt zou worden? Dat er een modelvrijwaringsverklaring is getekend, is helemaal niet genoeg. Die verklaring moet namelijk wel voldoende specifiek zijn. Alleen pornografische context uitsluiten bijvoorbeeld, daarmee ben je er nog niet.
Recht op je portret?
Een vetorecht op je eigen portret heb je dus niet. Heb je wel recht om in elk geval een exemplaar van die afbeelding te ontvangen? Wat mag je zelf doen met je eigen portret?
Als je eenmaal een exemplaar van je eigen portret hebt, dat je in opdracht hebt laten maken, mag je deze zo veel verveelvoudigen en kopiëren als je maar wil. Je mag het alleen niet zonder toestemming van de maker publiceren. Een fotografisch portret mag dan weer wel gepubliceerd worden in een nieuwsblad of tijdschrift, met toestemming van de geportretteerde én met naamsvermelding van de maker.
Een geportretteerde heeft nooit vooraf recht op een exemplaar. Daarover moeten afspraken gemaakt worden. Alleen bij een portret in opdracht, heeft de geportretteerde het recht zijn eigen exemplaar te verveelvoudigen, zonder dat daarvoor extra toestemming van de auteursrechthebbende voor nodig is. Bij een portret dat niet in opdracht is gemaakt, bestaat dat recht op verveelvoudigen zonder toestemming dus niet.
