Auteursrecht: Rechtenvrij bestaat niet

Publiek domein

Als de maker van een werk eenmaal 70 jaar is overleden, dan valt dat werk in het publiek domein. Dat wil zeggen dat het auteursrecht op dat werk is vervallen.

Telkens op 1 januari vallen de werken vrij.

Zo is bijvoorbeeld het auteursrecht op Winnie the Pooh al vervallen en bevindt het werk van Piet Mondriaan zich sinds 2015 in het publiek domein.

Meerdere rechten op één werk

Rechtenvrij is nog meer een probleem omdat er op een werk meerdere rechten tegelijk kunnen rusten.

Denk bijvoorbeeld aan een portretfoto. Daar rust natuurlijk auteursrecht op, maar de geportretteerde heeft ook nog een portretrecht. Wanneer een fotograaf zegt dat het beeld ‘rechtenvrij’ gebruikt mag worden, wordt daarmee meestal niet bedoeld dat ook het portretrecht geregeld is. Check dus goed of er een quitclaim aanwezig is, waarin het gewenste gebruik al is geregeld.

Of bijvoorbeeld een foto van een woonkamer, waar een binnenhuisarchitect en een stylist aan gewerkt hebben. Zij hebben een auteursrecht op het ontwerp van die woonkamer. Dat is weer een ander auteursrecht dan het auteursrecht van de fotograaf op de foto. Rechtenvrij wil dan meestal niet zeggen dat de ook het auteursrecht van de architect en stylist geregeld zijn.

Rechtenvrij, verschillende interpretaties

Daarnaast zijn er nog veel verschillende interpretaties van rechtenvrij. Bijvoorbeeld dat het eventueel wel meerdere malen gebruikt mag worden en dat het wellicht ook bewerkt mag worden, maar dat nog steeds wel naamsvermelding nodig is.

Of zelfs dat het wel wereldwijd gebruikt mag worden en zo vaak als de afnemer wil, maar dat het werk juist niet bewerkt mag morden, terwijl naamsvermelding weer niet nodig is.

Of zoals laatst een fotograaf tegen mij zei, dat de opdrachtgever waar hij de foto voor maakte, de foto wel ‘rechtenvrij’ mocht gebruiken, maar alleen in de context waarin de foto was gemaakt. Een geportretteerde mocht de foto ook wel ‘rechtenvrij in context’ gebruiken. Maar wat de context dan precies was, dat werd niet duidelijk.

Naamsvermelding verplicht?

Veel media vragen ook om een ‘rechtenvrije’ portretfoto, om bijvoorbeeld bij interviews te kunnen plaatsen.

Wat ze daar vooral mee bedoelen is dat ze er geen gezeur mee willen krijgen, wanneer ze de foto gebruiken.

Soms wordt er ook mee bedoeld dat ze de naam van de fotograaf niet willen vermelden, omdat ze dat niet mooi vinden staan. Maar soms wordt er om een rechtenvrije foto gevraagd, en is de naamsvermelding wel degelijk mogelijk of wordt er zelfs door het medium zelf al om de naam van de fotograaf gevraagd.

Rechtenvrij betekent dus zeker niet altijd ‘zonder naamsvermelding’. Zowel niet vanuit de vragende partij, zoals media, of vanuit de licentieverstrekkende partij, zoals een fotograaf.

Doe dus altijd navraag en ga er niet zomaar van uit dat duidelijk is wat de bedoeling van beide partijen is.

Rechtenvrij is een onduidelijk begrip

Zo zijn er nog wel meer varianten te bedenken. Rechtenvrij betekent voor iedereen dus weer iets anders. Dat maakt het lastig. Wat de een met rechtenvrij bedoelt, is dus nog niet per se ook wat de ander onder rechtenvrij verstaat en andersom. Daarom moet je het nog altijd duidelijk en zo gedetailleerd mogelijk naar elkaar uitspreken en het liefst dus ook opnemen op papier. Bij voorkeur in een licentie, maar in de offerte, de algemene voorwaarden, of per mail zou ook kunnen.

Schrijf een licentie

Aan welke onderwerpen moet je zoal denken bij een licentie? Nou in elk geval aan het volgende:

• Geografisch gebied
• Periode
• Wel/niet bewerken
• Wel/geen naamsvermelding
• Wel/geen sublicenties (zoals social media)

Bij portretten voor bedrijven kun je er dan ook nog aan denken of de opdrachtgever de portretten ook aan werknemers mag verstrekken voor bijvoorbeeld hun LinkedIn profiel. Daarnaast wil je misschien ook nog goed regelen in hoeverre je het werk zelf nog mag gebruiken. Dat klinkt logisch, als je de maker bent, maar daar moet je toch afspraken over maken. Als je bijvoorbeeld een artikel hebt geschreven voor een tijdschrift, willen ze misschien niet dat je het zelf ook nog publiceert, omdat er dan wellicht minder tijdschriften worden verkocht. Of het tijdschrift vind het prima, maar dan wel pas na een bepaalde periode, zodat het de verkoop niet te veel in de weg kan zitten.

Gratis foto’s?

Zoek je naar gratis foto’s of andere content en is dat wat je bedoelt met rechtenvrij?

Zoek dan bijvoorbeeld foto’s met een creative commons licentie of maak gebruik van de vele gratis websites waar je foto’s mag downloaden en mag gebruiken.

Op de websites staat vaak vermeld welke voorwaarden er aan het gratis gebruik verbonden zijn. Bijvoorbeeld of je het werk mag aanpassen en of naamsvermelding vereist is.

Lees hierover ook deze blogposts:

• Welke foto’s mag je gebruiken?
• Onveilige stockfotosites, waar moet je op letten?
• Hoe weet ik of er auteursrecht rust op een afbeelding?

Citeren mag gratis en zonder toestemming

Wil je iets kunnen zeggen over een werk van een ander? Bijvoorbeeld over een serie die je aan het kijken bent, een film die je net gezien hebt, het boek dat je hebt gelezen, de muziek die telkens op repeat staat of het kunstwerk dat je binnenkort in het museum gaat zien?

Dan mag je dat gebruiken als citaat. Gebruik een deel van het werk, zoals een fragment of gebruik een afbeelding in lage resolutie.

Voor een citaat heb je geen toestemming nodig en je hoeft ook geen vergoeding te betalen, als je maar voldoet aan alle vijf de criteria.

Embedden is gratis

Een andere manier om werk gratis te kunnen gebruiken, is door het te embedden. Dat kan bijvoorbeeld met YouTubevideo’s, muziek of podcasts op Spotify en afbeeldingen die online staan. Met tekst gaat dat lastiger.

Bij embedden moet je wel ook aan een aantal regels voldoen, dus helemaal risicoloos is het ook niet. Lees daarover de volgende blogposts:

• Voorkom dat je met embedden toch inbreuk maakt op auteursrecht
• Patricia Paay krijgt €30.000 voor embedden seksvideo

Weest je bewust van de rechten van anderen

Je weet nu dat rechtenvrij niet bestaat en dat veel mensen er een andere invulling aan geven. Probeer daarom zelf het gebruik van dit woord te vermijden en omschrijf simpelweg wat je wel bedoelt.

Schrijf op hoe je een werk wil gebruiken of als je een licentie voor gebruik wil geven, schrijf dan duidelijk op waar de grenzen liggen, wat wel mag en wat zeker niet mag.

Zoek je werk online, zorg dan dat je goed de licenties leest, of maak gebruik van het citaatrecht of zorg dat je kunt embedden.